"Hoe kun je een handelspartner met wie je meer dan honderd jaar zaken doet zo behandelen?" vraagt Charles Rossouw zich af, eigenaar van Roslé Citrus in Senwes, een streek in de Zuid-Afrikaanse provincie Limpopo die hij vertegenwoordigt in het bestuur van de Citrus Growers' Association. Hij heeft het over de recente eis dat sinaasappelen voor Europa moeten worden voorgekoeld en onder een bepaalde temperatuur moeten worden verscheept.
Het merendeel van de sinaasappelen uit Limpopo, waar 60% van de Zuid-Afrikaanse sinaasappelen wordt geteeld, werd vroeger op kamertemperatuur geladen naar Europa. In 2020 exporteerde Zuid-Afrika 40% van zijn sinaasappelen naar Europa. De export vindt plaats in het laagseizoen van de Europese teelt, die vanaf half oktober wordt beschermd door invoertarieven op Zuid-Afrikaans citrus.
"Een enorme hoeveelheid fruit valt onder het nieuwe protocol en de impact ervan zal dramatisch zijn", zegt Charles.
"We weten niet of we de verwerkingscapaciteit hebben om aan het protocol te voldoen. We hebben geen inlooptijd om ons voor te bereiden. De maatregel wordt van kracht precies in onze piekweken en de details zijn ons heel laat medegedeeld, zodat we geen tijd hebben om de capaciteit in onze koelhuizen uit te breiden."
"Het fruit zal een week langer in de koelcellen blijven, terwijl die nu al onder enorme druk staan. Ze zitten immers helemaal vol. Er zal een knelpunt ontstaan, omdat er minder pallets door het systeem zullen doorstromen. Telers zullen niet al hun fruit in de haven krijgen", waarschuwt hij. "Het is een draconisch protocol en het is eigenlijk gemeen om het als een ijsbad over ons heen te gooien in onze piekweken."
"Het staat nu al vast dat sommige teeltbedrijven failliet zullen gaan"
"Het brengt het voortbestaan van Zuid-Afrikaanse citrusteeltbedrijven in gevaar. De Europese Commissie heeft geen oog voor het feit dat de plattelands-economieën waar citrus in Zuid-Afrika wordt geteeld, volledig afhankelijk zijn van de fruitexport", zegt Charles.
"Wanneer telers moeten bezuinigen op arbeid of zelfs helemaal ten onder gaan, zullen duizenden mensen hun inkomen verliezen. Dat is niet alleen een kwestie van economie, maar ook van ethiek", is Charles duidelijk.
"Het staat nu al vast dat sommige teeltbedrijven failliet zullen gaan en dat mensen hierdoor hun baan zullen verliezen. Teeltbedrijven staan onder een enorme kostendruk en velen hebben moeite om break-even te draaien."
Het protocol zal ook gevolgen hebben voor de zich herstellende citrussector in Zimbabwe en voor andere Afrikaanse landen zoals Swaziland. "Hoe rijm je deze beslissing met de behoefte aan armoedebestrijding en voedselzekerheid in Afrika?"
"En dan is er nog de impact op het milieu, want we worden geacht de CO2-voetafdruk van ons productiesysteem te verlagen. Er zal meer elektriciteit nodig zijn om het fruit op de gewenste temperatuur te brengen en op de schepen koel te houden."
Overhaaste beslissing laat cruciale protocoldetails onduidelijk
Cruciale onderdelen van het protocol blijven volgens een koelhuismanager in KwaZulu-Natal nog helemaal onduidelijk. Zal bijvoorbeeld de voorkoeltemperatuur van 5°C dit seizoen nog verder worden verlaagd, tot de 0°C en 2°C van volgend jaar, zoals bepaald in de regelgeving voor de twee transitregimes die vorige maand in het Publicatieblad van de EU is gepubliceerd?
"De doelpalen lijken voortdurend te verschuiven", zegt hij, bewerend dat politici het debat hebben gekaapt van wetenschappers die aanvankelijk dezelfde wijzigingen van het protocol hadden verworpen. De Citrus Growers' Association zegt dat vanaf het moment dat de Spaanse regering zich in het besluitvormingsproces mengde, het nieuwe protocol in één dag werd doorgevoerd en aangenomen.
Geforceerde koeling ontmoedigt zachtere sproeiprogramma's
Zuid-Afrikaanse citrus- en andere fruittelers hebben een Afrikaanse Fruitmot Management Systeem gevolgd dat bestaat uit risicobeperkende controles gedurende het hele jaar in de boomgaard en in het pakstation.
Charles wijst erop dat de Zuid-Afrikaanse sector volledig aanvaardt dat Afrikaanse fruitmot een quarantaineplaag is waarvoor in de EU nultolerantie bestaat. Hij geeft ook aan dat de onderscheppingen van deze mot eigenlijk elk jaar afnemen.
"Onze bestrijding van Afrikaanse fruitmot is honderd procent onder controle. Telers vragen zich nu af waarom ze de moeite hebben genomen om zachte, biologische bestrijdingspraktijken uit te voeren nu het fruit uiteindelijk toch tot deze lage temperaturen moet worden teruggebracht? Het nieuwe protocol zal een ontmoediging zijn om eerder biologische teeltpraktijken te volgen, wat een bijkomend negatief effect zal hebben op het milieu."
Verder moet een land als Swaziland, dat een schoon rapport heeft wat onderscheppingen van Afrikaanse fruitmot betreft, nu op dezelfde manier verplicht de voorkoeling toepassen.
Charles spreekt namens de hele Zuid-Afrikaanse sector (en enkele sympathiserende EU-lidstaten) wanneer hij het besluit "protectionisme van de hoogste orde" noemt.
"Het is erg belangrijk om Europa open te houden voor Zuid-Afrikaans citrus, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor het welzijn van de andere citrusmarkten van het land. Zuid-Afrika zal de beslissing aanvechten, maar het kan erg lang duren voordat we een antwoord krijgen, als we ooit een antwoord krijgen. Toch zullen we er dit seizoen voor zorgen dat we voldoen aan de eisen. We hebben niet veel keus."