In voormalig tropisch zwembad Tropicana in Rotterdam, inmiddels bekend onder de naam BlueCity, zitten tientallen bedrijven die bezig zijn met de circulaire economie, waaronder het bedrijf Rotterzwam. Rotterzwam kweekt oesterzwammen op het afgedankte koffiedik van bedrijven en levert daarmee op zich al een bijdrage aan de circulaire economie. Nu kijkt men verder wat met koffiedik gedaan kan worden en ook met het substraat dat overblijft nadat de oesterzwammen geoogst zijn. Projectleider Jente de Vries vertelt over de ontstaansgeschiedenis van Rotterzwam, plannen voor nieuwe toepassingen van koffiedik en de samenwerking met Wageningen University & Research.
Rotterzwam is inmiddels zes jaar bezig om koffiedik zo hoogwaardig mogelijk te verwerken. De Vries: "Het rijke organisch materiaal willen we behouden en zo goed mogelijk benutten. Oorspronkelijk deden we dat door het kweken van oesterzwammen op dat koffiedik. In onze nieuwe kwekerij lopen we aan tegen het probleem dat we maar 6.000 kilo per maand kunnen verwerken terwijl er in Rotterdam alleen al 5 miljoen kilo koffiedik op jaarbasis verbrand wordt."
Het koffiedik van de verschillende bedrijven wordt tot een homogeen geheel verwerkt. Rotterzwam zorgt ervoor dat er niks tussen zit, dus geen plastic of wat mensen er per ongeluk tussen hebben gegooid. Rotterzwam is meer dan een gewoon vuilnisophaalbedrijf. Momenteel betalen bedrijven voor de dienst die geleverd wordt: het hoogwaardig verwerken van hun koffiedik. Ze krijgen daarvoor een impactrapportage terug en een aantal diensten, bijvoorbeeld een rondleiding in de kwekerij van Rotterzwam of bitterballen gemaakt van oesterzwammen die dan weer op hun koffiedik gekweekt zijn waardoor zij ook het verhaal van hun bedrijf kunnen vertellen.
Meer toepassingen
De Vries zegt steeds verder te willen kijken naar wat je eigenlijk nog meer kunt doen met dat koffiedik. Daarnaast blijft na de oogst van oesterzwammen een substraat over. Dat is het koffiedik waar die schimmel doorheen gegroeid is. In het begin werd dat substraat soms opgehaald door mensen die het in de tuin willen gebruiken. Het werd ook beschikbaar gesteld als bodemverbeteraar aan stadslandbouwprojecten als de voedseltuin in Rotterdam. Het lijkt namelijk goed te zijn voor de bodem.
Maar zowel het koffiedik als het uitgewerkt substraat is officieel een afvalstof en mag niet zomaar op het land uitgereden worden. De leerstoelgroep Bodemfysica en Landbeheer van WUR is betrokken omdat Rotterzwam wil onderzoeken wat die invloed van koffiedik is op de bodem en of het als bodemverbeteraar toegepast kan worden, eventueel in combinatie met andere stoffen. De Vries: "WUR kijkt wetenschappelijk naar wat de werkelijke invloed is van koffiedik en het uitgewerkte substraat op de bodemkwaliteit, het bodemleven en de biodiversiteit."
Eerste testen 'Terug naar de bodem'
De samenwerking met WUR loopt sinds het najaar van 2018. Na de voorbereidingen zijn Rotterzwam en WUR nu klaar om op Unifarm de eerste potproeven te doen in het kader van het project 'Terug naar de bodem'. De Vries hoopt voor 1 juli de voorlopige resultaten uit het eerste onderzoek te hebben. Als blijkt dat het koffiedik slecht voor de bodem is of een risico vormt, dan is het uitrijden van deze grondstof op het land geen optie meer. Als het geen risico vormt, verwacht De Vries meteen in juli verder te kunnen gaan met proeven bij de teler: "We testen drie reststromen. Van het substraat hebben wij in ieder geval de verwachting dat de resultaten goed uitpakken. Wat het koffiedik betreft, zijn we vooral benieuwd naar wat cafeïne met de bodem doet en wat de zuurgraad doet."
Ontstaan contact met WUR
Rotterzwam heeft voor het project een POP3-subsidie van de Europese Unie in cofinanciering met de Provincie Zuid-Holland. POP3 is een subsidieprogramma voor het ontwikkelen, verduurzamen en innoveren van de agrarische sector in Nederland. Een voorwaarde is dat je aansluiting zoekt bij een teler die aan grondgebonden landbouw doet. WUR is volgens De Vries een logische partner voor onderzoek op dit gebied omdat Jan Willem van der Schans al jaren geldt als een expert op het gebied van de circulaire landbouw en hij Rotterzwam al langer volgde. Wageningen Economic Research kijkt naar de juridische en bedrijfseconomische aspecten van de toepassing van deze reststromen als bodemverbeteraar in de akkerbouw.
Juridische obstakels
De Vries zegt dat Rotterzwam regelmatig tegen juridische aspecten aanloopt, die complexer zijn dan men had gehoopt. Koffiedik is geclassificeerd als afval en daarom streeft Rotterzwam naar een andere classificatie, bijvoorbeeld 'voortgezet gebruik': 'We zijn veel in gesprek met de instanties die er iets mee te maken hebben, bijvoorbeeld de DCMR Milieudienst Rijnmond, de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, RVO, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid en Rijkswaterstaat. De belangrijkste vraag is hoe we een tijdelijke ontheffing kunnen krijgen om wel het onderzoek te kunnen doen. Tegelijkertijd moeten we voorsorteren op de volgende stap, namelijk als de resultaten van het onderzoek positief zijn. Wat moeten we dan allemaal in gang zetten om te zorgen dat de status van die stromen aangepast kan worden?'
De Blauwe Economie
De twee oprichters van Rotterzwam komen uit de financiële dienstverlening en de energiesector, maar beide waren meer geïnteresseerd in duurzaamheid. Ze zijn geïnspireerd geraakt door De Blauwe Economie van de befaamde duurzame ondernemer Gunter Pauli. Hij schreef een boek met een aantal business cases en één daarvan is het kweken van oesterzwammen op koffiedik. De Vries: 'Dat koffiedik is een heel rijk organisch materiaal en het is zonde om dat te verbranden, maar dat is wel wat we nu doen. In het boek werd beschreven dat je koffiedik kunt gebruiken als basis. Maar wat er allemaal bij komt kijken hebben de oprichters van Rotterzwam zelf uitgevonden, bijvoorbeeld of je het koffiedik ergens mee moet mengen, wat de beste temperatuur is en de ideale vochtigheid.'
Aanrechtagrariër
Rotterzwam levert Growkits waarmee je thuis 'aanrechtagrariër' kunt worden: zelf je eigen koffiedik omzetten in oesterzwammen. De Vries:" We merkten namelijk dat veel consumenten het idee achter Rotterzwam heel leuk vinden en dachten dat ze even langs konden komen om een bakje met koffiedik te brengen. Maar dat is niet werkbaar omdat iedere keer met een consument afspreken arbeidsintensief is en het risico op besmetting in het koffiedik is ook te hoog."
Na een brand in de kwekerij onder in BlueCity zijn er twee jaar geen oesterzwammen gekweekt, waardoor de activiteiten op een laag pitje bleven. In mei gaat de nieuwe, grotere kwekerij open en sluiten ook nieuwe bedrijven zich aan als leverancier van het koffiedik.
Bron: WUR