Over de effectiviteit van sancties wordt binnen de wetenschap gediscussieerd. Dat wordt mede veroorzaakt doordat er maar weinig situaties zijn waarin uitsluitend economische sancties ingezet zijn. Desondanks is het een geliefd alternatief voor militair ingrijpen.
Rally around the flag
De hele situatie heeft voor Poetin ook een positieve kant. Nog niet zo lang geleden werd er in Rusland geprotesteerd tegen zijn herverkiezing. De oplopende spanningen tussen Rusland en het Westen veroorzaken een 'rally around the flag'. Dit is een bekend fenomeen waarbij de bevolking van een land zich massaal achter de politieke leider van het land schaard als er een conflict dreigt. Poetin kan daar nu nog van gebruik maken, naarmate het conflict langer duurt zwakt het 'rally around the flag'-effect af.
De consequenties van de importban kunnen deels opgevangen worden door de binnenlandse productie te vergroten, wat op korte termijn nauwelijks te realiseren is. Een tweede mogelijkheid is om nieuwe handelspartners te zoeken die in de producten kunnen voorzien.
Door bijvoorbeeld de handel met oude Sovjetrepublieken aan te halen, breidt Poetin zijn politieke invloed uit. Deze landen worden door de handel afhankelijker van Rusland, wat Poetin in de kaart speelt. Daarnaast kan Poetin een beroep doen op de export uit de opkomende economieën op het zuidelijk halfrond.
Egypte en Rusland bespraken onlangs een vrijhandelszone tussen de twee landen. Het Noord-Afrikaanse land zou op korte termijn de export van landbouwproducten naar Rusland met 30% willen laten stijgen. In ruil daarvoor levert Rusland dit jaar nog ruim 5 miljoen ton graan aan Egypte. Deze afspraak zou een deel van het importverbod op westerse landbouwproducten compenseren.
BRICS nieuw machtsblok?
Onder andere de BRICS werken al veel samen en deze landen zoeken naar manieren voor verdere samenwerking. Zo openden deze landen in juli een alternatieve Wereldbank met een budget van 100 miljard dollar, te besteden aan in infrastructurele projecten in ontwikkelingslanden. Daarnaast kreeg de bank voor 100 miljard aan valuta reserves om betalingsproblemen van ontwikkelingslanden te kunnen opvangen. De bank is een alternatief voor de door het Westen gedomineerde internationale instellingen als de Wereldbank en het IMF.
Latijns-Amerika lijkt vooral te kunnen profiteren van de boycot van Westers voedsel. Zo heeft Brazilië 90 bedrijven toestemming gegeven kip, rund- en varkensvlees direct te exporteren naar Rusland. Ook voor andere producten kunnen deze landen een alternatief vormen.
Ook Argentinië kan een rol vervullen in de voedselvoorziening van Rusland. Uit dit Zuid-Amerikaanse land importeert Rusland onder meer peren, appels, druiven, citrusvruchten, vlees, pinda's, boter en kaas. In 2012 exporteerde Argentinië voor $1 miljard aan landbouwproducten naar Rusland. Vleesproducenten in Argentinië overwegen hun productie op te schroeven om aan de exportmarkt te kunnen voldoen.
Chili kan ook profiteren van de handelssancties, want dit land leverde vorig jaar al $567 miljoen aan goederen aan Rusland. Het gaat dan om producten als zalm, fruit, varkensvlees, wijn en gelatine. Op regionaal niveau exporteert Chili onder andere druiven, avocado's, bessen en kiwi's.
Maar Chili kampt nog met tekorten door vorst en droogte. Grote volumes naar Rusland exporteren is dan ook onhaalbaar. "We hebben momenteel geen voorraad, met uitzondering van wat appels om snel in de Russische markt te springen", zegt directeur José Manuel Alcaíno van Decofrut. "De kiwiproductie is met 50% gedaald, we hebben nauwelijks druiven ener zijn praktisch geen peren en steenfruit beschikbaar. We zullen tot januari of februari moeten wachten tot we een beetje volumes hebben voor Rusland. Van het Chileense citrus is 90% al naar de VS gestuurd.
China
De Russische site Chelovek Online schrijft dat China bereid is meer groente en fruit te leveren aan Rusland. Ook dit nieuws houdt direct verband met de nieuwe Russische sancties tegen het 'Westen'. Maar China kan nog meer leveren dan alleen landbouwproducten.
Maar er zijn ook enkele kanttekeningen te plaatsen bij de Chinese plannen; de focus van de Chinese export komt dan vooral op Oost-Rusland te liggen, waar Europa nauwelijks naar exporteert. Ten tweede is de kwaliteit van de Chinese producten minder. Maar belangrijker is dat China een grote importeur van groenten en fruit is, dus is het de vraag of China wel voldoende volume heeft om te exporteren.
De mogelijkheid dat deze landen gaan profiteren van de situatie bracht de EU er toe gesprekken aan te knopen met de Zuid-Amerikaanse landen. De EU verwacht van deze landen dat ze niet 'onevenredig veel profiteren van de huidige situatie'. Europa kan het continent onder druk zetten via de lopende onderhandelingen met Mercosur, de economische samenwerking van Latijns-Amerikaanse landen.
Onzekere toekomst
Maar Poetin heeft ook een probleem: er is eigenlijk geen uitweg zonder gezichtsverlies in binnen- en buitenland. Een mogelijkheid om zonder al te veel gezichtsverlies de angel uit het conflict te halen kan een VN-vredesmissie in Oost-Oekraïne zijn. Daarmee kan het conflict zonder al te veel gezichtsverlies voor alle partijen de-escaleren.
Hoelang de populariteit van Poetin blijft toenemen, of het land in staat zal zijn vervangende handelsstromen te vinden en of de BRICS uitgroeien tot een tegenwicht voor de westerse dominantie is niet te voorspellen. Dit artikel plaatst de situatie in een breder perspectief, maar er zijn nog talloze andere scenario's te bedenken.