Een gebrek aan toegang tot drinkwater, acute vergiftigingen met gewasbeschermingsmiddelen, intimidatie van vakbonds-vertegenwoordigers – dat zijn slechts enkele voorbeelden van massale schendingen van het arbeidsrecht op citrusfarms in Zuid-Afrika. Het onderzoek van de Rosa Luxemburg Stichting en de Zuid-Afrikaanse organisatie Khanyisa toont de noodzakelijkheid van een effectieve leveringsketenwet aan. De onderzochte producenten leveren ook aan de Duitse supermarkten van Edeka, Rewe, Lidl en Netto.
"De ketens zijn naar verhouding kort en voor de Duitse retailsector zeer goed traceerbaar", zegt Benjamin Luig, auteur van het onderzoek. Door hun marktmacht zouden de Duitse supermarktconcerns sterke mogelijkheden hebben om invloed uit te oefenen, maar zouden deze uitsluitend in hun voordeel gebruiken. "Lidl, Rewe en Co. zetten leveranciers onder druk door problematische handelspraktijken zoals kortlopende leveringscontracten en het heronderhandelen van prijzen. Het zou beter zijn als zij hun invloed zouden gebruiken om aan te dringen op de handhaving van de rechten van werknemers op de teeltbedrijven", aldus Luig. Hoewel Duitse bedrijven van Zuid-Afrikaanse producenten eisen dat zij gecertificeerd zijn met de sociale standaard SIZA (Sustainability Initiative of South Africa), is dit niet in staat om de geldende arbeidswetten af te dwingen.
"De lijst van schendingen van arbeidsrechten op de farms is lang", meent Simphiwe Dada, directeur van de Zuid-Afrikaanse niet-gouvernementele organisatie Khanyisa. "Op één farm krijgen de werknemers geen eigen kopie van het arbeidscontract. Op een ander farm verhindert een elektrisch geladen poort dat de werknemers het teeltbedrijf op ieder moment kunnen verlaten. Op weer een andere farm werd onlangs een vertegenwoordiger van de vakbond onder valse voorwendselen ontslagen." Bijzonder zorgwekkend is het gebrek aan toegang tot schoon drinkwater, wat met de actuele watercrisis in Oost-Kaap veel erger is geworden.
"De erbarmelijke situatie op de citrusteeltbedrijven in Zuid-Afrika is exemplarisch voor de omstandigheden in veel aanvoerketens waarvan de producten de Duitse supermarkten bereiken," zegt Jan Urhahn, landbouwdeskundige bij de Rosa Luxemburg Stichting. "Als er aantoonbaar een hele reeks zeer gevaarlijke gewasbeschermingsmiddelen wordt gebruikt op een citrusteeltbedrijf en er acute gevallen van vergiftiging zijn onder de arbeiders en hun gezinnen, dan heeft dat gevolgen voor de zorgplicht van Duitse supermarktconcerns", aldus Urhahn.
Hij verwijst naar de leveringsketenwet, waar momenteel in de Bondsdag over onderhandeld wordt en die met grote waarschijnlijkheid nog deze week aangenomen zal worden. "We zien de Zuid-Afrikaanse citrussector als een lakmoestest voor de Duitse leveringsketenwet. Hierbij zal blijken of Lidl, Rewe en andere concerns verplicht worden om voor hun leveringsketens verantwoordelijkheid op zich te nemen en fundamentele arbeidsrechten af te dwingen. Zo niet, dan is de leveringsketenwet een tandeloze tijger."
Tussen juni en oktober vullen sinaasappelen, citroenen en mandarijnen uit Zuid-Afrika de supermarktschappen in Duitsland. Met een exportvolume van 80.400 ton in 2020 is Zuid-Afrika na Spanje de op één na belangrijkste leverancier van citrus voor de Duitse markt. In het onderzoek 'Bittere sinaasappelen' werden de levens- en werkomstandigheden bij producenten in de provincie Oost-Kaap in Zuid-Afrika onderzocht, die retailconcerns zoals Edeka, Rewe en Lidl beleveren.
"Bittere sinaasappelen. De export van citrus van Zuid-Afrika naar Duitsland": Het onderzoek is deel van een publicatiereeks van de Rosa Luxemburg Stichting, waarin reeds leveringsketens van thee en wijn onderzocht werden.
Voor meer informatie:
Jan Urhahn
Rosa-Luxemburg-Stiftung
Büro Südafrika
jan.urhahn@rosalux.org
Alrun Kaune-Nüßlein
Rosa-Luxemburg-Stiftung
alrun.kaune-nuesslein@rosalux.org