Nu de rook is opgetrokken en het opruimen is begonnen, moeten de inwoners van KwaZulu-Natal lang voor zonsopgang opstaan om zich aan te sluiten bij de rijen voor de weinige winkels die nog open zijn. De brandstofreserves in Zuid-Afrika zijn naar verluidt stabiel, maar om hamsteren te voorkomen wordt de brandstof in het hele land gerantsoeneerd.
Het hoofd van het leger heeft alle reservisten opgeroepen zich te melden en de regering gebruikt woorden als "opstand" en "georkestreerde opruiing" om de water- en brandstofinfrastructuur te saboteren. Inwoners van KwaZulu-Natal, die 's nachts in hun wijken patrouilleren terwijl ze overdag werken, hebben het gevoel dat hun provincie door de regering is opgeofferd.
Er komen berichten binnen over vandalisme aan tientallen scholen in de provincie.
"Het is zelfmoord"
Gisteren sprak de AmaZulu koning de natie toe en veroordeelde de recente gebeurtenissen krachtig: "Vitale bevoorradingsketens zijn beschadigd en het zijn onze eigen families die de gevolgen zullen ondervinden. Wetende dat dit alles gebeurt in een tijd van pandemie en op het hoogtepunt van de gevaarlijkste variant van het virus leidt tot de enig mogelijke conclusie: mijn vaders mensen plegen zelfmoord. Men kan het niet als iets anders zien."
Honderd jaar oude winkel op de hoek, een apotheek, in Richmond, KwaZulu-Natal, waar alle grote supermarkten zijn platgebrand
CGA dringt aan op "ernst" van de situatie
De Citrus Growers' Association heeft er bij de belanghebbenden op aangedrongen de ernst van de situatie in te zien. "Op dit moment mogen er geen vrachtwagens Durban in of uit. We coördineren om ervoor te zorgen dat de doorgang van reefer naar Durban bemand en beveiligd is op de hot spot-lokaties," zei Mitchell Brooke, logistiek manager van de Citrus Growers' Association, in een verklaring.
"Alle koelhuizen zijn gesloten en de werkzaamheden zijn gestaakt. De koelhuizen zijn wel volledig intact en beveiligd. CGA zal in gesprek gaan met de betreffende koelhuizen om de beveiliging te verhogen om de veiligheid van de lading, het personeel en de vrachtwagens die van en naar de faciliteiten rijden te waarborgen."
Maersk: "Wij hebben geen noodmaatregelen getroffen"
Rederijen hebben hun klanten geadviseerd dat de activiteiten op Maydon Wharf en Durban Point Terminal in de haven van Durban tot nader order zijn opgeschort vanwege een tekort aan arbeidskrachten, terwijl pier 1 en pier 2 containerterminals semi-operationeel zijn. Daar zijn een klein aantal bendes actief.
Maersk heeft een verklaring uitgegeven om klanten gerust te stellen: "We hebben geen onvoorziene omstandigheden in gang gezet die van invloed zouden zijn op onze scheepsschema's in Zuid-Afrika, aangezien veel van de diensten die Durban aandoen ook andere havens in Zuid-Afrika aandoen. We hebben de activiteiten in die havens voortgezet."
Het bedrijf zegt opgelucht te zijn dat geen van zijn faciliteiten structurele schade heeft opgelopen. "We zijn al proactief bezig om klanten te helpen zodra het veilig is om dat via de weg en het spoor te doen. In de havens en in sommige faciliteiten in Johannesburg worden de werkzaamheden al hervat. We blijven samenwerken met Transnet Port Authorities, Transnet Freight Rail en al onze leveranciers om ervoor te zorgen dat we in staat zijn om oplossingen en beschikbare alternatieven te bieden aan alle klanten naarmate de situatie zich ontwikkelt."
Het grootste deel van het kobalt dat wereldwijd in elektrische batterijen wordt gebruikt, wordt gedolven in de Democratische Republiek Congo en verscheept vanuit de haven van Durban.
De Federation of East and Southern African Road Transport Association heeft in een verklaring gewezen op de gevolgen voor de hele regio. "Wat er de afgelopen week in Zuid-Afrika is gebeurd, heeft ook enorme gevolgen gehad voor andere door land ingesloten landen in de SADC-regio (Southern African Development Community), die sterk afhankelijk zijn van Zuid-Afrika voor de import van brandstof, levensmiddelen, farmaceutische producten, mijnbouwuitrusting, reserveonderdelen voor voertuigen, banden en nog veel meer. De landen die Zuid-Afrika hebben gebruikt als doorvoerroute voor de export via de haven van Durban zullen zich nu richten op alternatieve exportroutes zoals Walvis Bay [Namibië], Beira [Mozambique], en Dar es Salaam [Tanzania]."
Heeft honger de protesten aangewakkerd?
Honger is een terugkerend en omstreden motief in het verhaal; gisteravond merkte politiechef Bheki Cele op, toen hij teruggevonden dozen munitie te zien kreeg die kennelijk gestolen waren uit een wapenwinkel, dat de beweringen dat honger de onrust veroorzaakte "een rookgordijn" was. "We zeggen niet dat er geen hongerige mensen zijn, maar als je honger hebt, steel je geen duizend patronen. Sommige mensen waren zich aan het voorbereiden op een oorlog."
Honger en voedingsonzekerheid is nu echter een zeer actuele zorg in KwaZulu-Natal. De broodproductie is in bakkerijen in heel KwaZulu-Natal gestopt en er wordt een broodtekort voorspeld. De AGF-markt in Durban is nog gesloten, maar zal morgen misschien opengaan, maar de voorraad zal beperkt zijn.
Informele handelaars zeggen dat hun voorraad groenten en fruit oud wordt en sommigen verkopen vanuit hun huis in plaats van op hun gebruikelijke plek in het stadscentrum.
Ingang van een levensmiddelenwinkel in Merrivale, 150 km van Durban
In de winkels die vandaag weer open zijn gegaan, krijgen de klanten zestig seconden om tien tot twintig artikelen te pakken. Het enige vlees in de winkel is varkensvlees, merkt een klant op. Melk en brood zijn schaars en er lijkt geen bijzonder tekort aan groenten en fruit te zijn.
"Veel mensen hebben gisteren geprobeerd naar de winkels die open waren te gaan, maar ik weet van mensen die tot vijf uur in de rij hebben gestaan en uiteindelijk moesten vertrekken zonder ook maar in de winkel te komen," vertelt een inwoner van Moseley.
Waarde van lokale teelt
Een manager van een supermarkt die op vakantie was in KwaZulu-Natal zat vast met te weinig brandstof om Hilton, 12 km buiten Pietermaritzburg, te verlaten en had uitzicht op de stad en de zwarte rook die opsteeg uit brandende winkelcentra. Hij omschreef de reactie van de gemeenschap die ten eerste probeerde om plunderaars buiten te houden en ten tweede om voeding te organiseren als "verbazingwekkend".
Groenten en fruit in het welgestelde dorp Hilton vanochtend na enkele dagen van sluiting; de gemeenschap beschermde de plaatselijke winkels die de producten rechtstreeks bij de telers in het gebied hebben gekocht.
Hij merkt op dat dit de waarde van de plaatselijke teelt heeft aangetoond; er is een aanzienlijke zuivel- en groenteteelt in de KwaZulu-Natal Midlands. Het dumpen van duizenden liters melk in Kamberg gisteren (nadat een groot deel daarvan al was ingeleverd en de voorraden uitgeput waren) heeft tot verontwaardiging geleid, maar heeft bij de gemeenschappen ook de vastberadenheid aangewakkerd om dergelijke voedingsverspilling in een tijd van schaarste te voorkomen.
Emseni Farming van KwaSizabantu Mission heeft naar verluidt groenten en fruit gedoneerd aan het Ballito-gebied, waar de winkels al twee dagen gesloten zijn.
"De Richmond Fire Protection Association realiseerde zich dat voeding een probleem gaat worden," zegt Robbie Gemmel, voorzitter van de Richmond tak. In een avocado-opslagstation in Richmond hebben ze een noodcentrum voor de distributie van voedingsmiddelen opgezet voor het geval dat. "We zijn erin geslaagd om mealie meal [maïsmeel], eieren, kool en melk te krijgen. Het is te koop en we hebben een verantwoordelijkheid tegenover de arbeiders op de teeltbedrijven die zonder voeding komen te zitten."
Hij voegt eraan toe: "Het is volledig niet-raciaal. Wie binnenkomt op zoek naar wat we hebben, kan het krijgen. Het is niet zoiets als een wit-zwart issue."