Mensen hebben ook een ‘plantaardige verdediging’ tegen virussen

Mensen hebben naast de bekende afweer tegen virussen, met antilichamen en de signaalstof interferon, ook een afweersysteem dat al bekend was in planten. Dat blijkt uit het onderzoek waarop Esther Schnettler op 27 september promoveert aan Wageningen University. Samen met de groep van prof. Ben Berkhout van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam ontdekte Schnettler dat een eiwit dat plantenvirussen gebruiken om de afweer van de planten te omzeilen, ook bij mensen de afweer tegen HIV-virussen kan verminderen. De bevindingen van Schnettler openen wellicht nieuwe wegen voor het verbeteren van onze gezondheid.

Planten verdedigen zich tegen virussen door het erfelijk materiaal van het virus aan te vallen. Het erfelijk materiaal, het RNA, wordt inactief gemaakt en afgebroken. Dat proces wordt RNA-silencing genoemd. Virussen proberen die verdediging weer te omzeilen door eiwitten aan te maken die de verdediging van de plant blokkeren. Schnettler onderzocht de werking van deze eiwitten (de silencing-supressor-eiwitten) vooral bij planten. Het verbeteren van de verdediging van de planten zou het namelijk mogelijk maken om gewassen nog duurzamer te telen, bijvoorbeeld omdat dan insecten, verspreiders van de virussen, minder chemisch bestreden zouden hoeven te worden.

Schnettler onderzocht ook of de silencing-supressor-eiwitten die ervoor zorgen dat plantenvirussen de plantaardige afweer kunnen omzeilen, ook invloed kunnen hebben op onze eigen afweer. Van onze eigen afweer weten we dat antilichamen de eiwitmantel van virussen kunnen herkennen en zo de virussen kunnen laten afbreken. Daarnaast verdedigt ons lijf zich ook tegen virussen door cellen via de signaalstof Interferon het teken te geven om dood te gaan. Zo kunnen de virussen die ín die cellen aanwezig zijn, zich niet meer vermeerderen en verspreiden.

Schnettler ontdekte in samenwerking met een groep wetenschappers van het AMC, dat HIV-mutanten die een bepaald eiwit niet kunnen aanmaken en zich daardoor niet goed kunnen vermeerderen, zich plotseling wel kunnen vermeerderen als een silencing-supressor-eiwit van een plantenvirus wordt toegevoegd. Dat betekent dat wij mensen kennelijk ook in het bezit zijn van het afweersysteem tegen virussen waarmee planten zich verdedigen tegen deze indringers en waarmee het erfelijk materiaal van het HIV virus wordt herkend en inactief gemaakt.

Schnettler: “Het onderzoek heeft ons op het spoor gezet dat het proces van RNA-silencing kennelijk een anti-virus verdediging is die heel breed voorkomt. Misschien gaat deze vinding ook nieuwe mogelijkheden bieden voor het maken van medicijnen tegen virussen. Maar dat is nu nog onzeker. Het RNA-silencing proces heeft in ons eigen lichaam namelijk ook ándere functies, en die moeten we natuurlijk niet negatief beïnvloeden met medicijnen”