Misschien herinner je je nog van op de schoolbanken de mythe over Jason en de Argonauten die op zoek gingen naar het gulden vlies. Maar wist je ook dat de oude Grieken dit verhaal situeerden in wat vandaag de dag Georgië is, een land aan de Zwarte Zee dat van Rusland gescheiden is door de Kaukasus en oost- en zuidwaarts de grens deelt met Turkije, Armenië en Azerbeidzjan? De komende weken willen we het in een veertiendelige reeks hebben over de teelt van onder meer blauwe bessen, druiven, walnoten en hazelnoten en over hoe exporteurs inspanningen leveren om deze producten niet alleen op de interne markt en in buurland Rusland, maar ook in verderaf gelegen landen af te zetten.
© Marko Bukorovic | DreamstimeGeorgië wordt door het Kaukasusgebergte van Rusland gescheiden en grenst in het zuiden en oosten aan Turkije, Armenië en Azerbeidzjan.
In deze eerste aflevering vind je enkele weetjes over geschiedenis en aardrijkskunde, terwijl in deel twee de exportcijfers van fruit de volle aandacht krijgen. Daarna volgen de verhalen van een aantal afzonderlijke teelt- en exportbedrijven.
Toetredingsgesprekken EU in de koelkast
De insteek van de reeks is een land in de schijnwerpers te zetten dat, hoewel het geografisch op de grens tussen Europa en Azië ligt, zich politiek en cultureel Europees voelt en tot vorig jaar ook officieel kandidaat-lid van de Europese Unie was. Met het oog op marktdiversificatie richt ook de fruitsector de blik deels westwaarts.
In juni 2014 tekenden Georgië, Oekraïne en Moldavië (waaraan op deze nieuwssite vorig jaar en drie jaar geleden een reeks werd gewijd) een associatie- en vrijhandelsverdrag met de EU. In maart 2022 werd het EU-lidmaatschap aangevraagd. Hoewel Georgië in december 2023 onder voorwaarden ook effectief de status van kandidaat-lid verkreeg, werd het toetredingstraject in mei vorig jaar bevroren nadat de regering wetgeving had aangenomen die de bewegingsvrijheid van het maatschappelijk middenveld en media inperkt. Op straat werd meermaals fors geprotesteerd, vooral in de hoofdstad Tbilisi en voornamelijk door jongeren, die weigerden hun kansen op EU-lidmaatschap in de kiem gesmoord te zien worden. In november kondigde ook de Georgische premier Kobachidze zelf aan dat de regering tot eind 2028 geen toetredingsgesprekken meer wil voeren met de Europese Unie.
Overal bergen
Georgië is meer dan dubbel zo groot als België, maar heeft drie keer minder inwoners: 3,7 miljoen, waarvan 1,5 miljoen in de hoofdstad Tbilisi woont. In 1991, toen het de onafhankelijkheid herwon na 70 jaar Sovjet-bewind, telde het land nog 5,5 miljoen inwoners. Maar na het verlies van 1,2 miljoen arbeidsmigranten in de jaren '90 en na de afscheiding van de separatistische regio's Abchazië en Zuid-Ossetië in 2008 (niet als staat erkend door de internationale gemeenschap, slechts door Rusland, dat er ook een troepenmacht heeft gestationeerd), is het bevolkingsaantal fors teruggelopen.
Het bbp per capita ligt bijna zeven keer lager dan in België, maar de jaarlijkse groei van de economie wordt geraamd op nagenoeg 8%, zo blijkt uit statistieken van de Wereldbank. De werkloosheidsgraad bedraagt 11%, de inflatie is miniem: 1,1%. Alle huishoudens hebben toegang tot elektriciteit, 82% van de burgers surft op internet. Land- en tuinbouw draagt voor 6,2% bij aan het bbp, maar de sector stelt 16% van de beroepsbevolking te werk (cijfers van Geostat, de Nationale Statistiekdienst van Georgië, voor het jaar 2024). Het gemiddelde maandloon in de land- en tuinbouwsector bedroeg in 2023 1.206 lari (€386).
© Vvvita | Dreamstime
Panoramisch uitzicht over Tbilisi bij zonsondergang
Zo'n 87% van Georgië bestaat uit berggebieden en hun uitlopers. In het noorden bevinden zich de indrukwekkende toppen van de Grote Kaukasus, die meer dan 5.000 meter hoog reiken. In het zuiden ligt de Kleine Kaukasus. Midden in het land strekt het Lichi-gebergte zich van noord naar zuid uit. De stad Tbilisi ligt in het oostelijke deel.
Het begon met de Grieken
Dat de Argonauten in Georgië worden gesitueerd, houdt verband met de aanwezigheid van de oude Grieken aan de oostkust van de Zwarte Zee, waar ze rond 700 v.C. een aantal handelsposten hadden gesticht. In de loop der eeuwen is de streek onder de voet gelopen door Romeinen, Perzen, Arabieren, Byzantijnen, Mongolen en Ottomanen, maar geen van die overheersers heeft de regio ooit echt bezeten en het christelijk geloof, waartoe de inwoners zich al vroeg in de 4e eeuw hadden bekeerd, is tot op de dag van vandaag, onder leiding van de Georgisch-Orthodoxe Kerk, de meest beleden godsdienst in Georgië.
Al vroeg na de kerstening werd een eigen alfabet ingevoerd. Om een idee te geven van hoe dat eruit ziet: საქართველო is de schrijfwijze voor Sakartvelo, de naam van Georgië in de eigen taal. Ook die taal zelf is eigenwijs: er is weinig of geen verwantschap met andere talen. De beïnvloeding van andere culturen is niet groot geweest. Dat gebeurt wel vaker met bergvolkeren.
Russische overheersing
De recente geschiedenis van Georgië begint met de inlijving in het tsaristische Rusland in 1811. Na een kortstondige onafhankelijkheid van zes jaar volgend op de Russische Revolutie in 1917, ging het land deel uitmaken van de Sovjet-Unie, wiens meest bekende en beruchte leider, Stalin, trouwens een Georgiër was. Zijn afkomst was evenwel geen garantie op een zachtaardigere behandeling van zijn landgenoten. Ook vanuit Georgië werden duizenden dissidenten naar strafkampen gestuurd.
Al in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw werd duidelijk wat het potentieel van de Georgische tuinbouw is. Samen met het Sovjet-toerisme aan de kust van de Zwarte Zee en in de kuuroorden, was de export van groenten en fruit naar Rusland een belangrijke bron van inkomsten, die dienden om olie, gas, auto's en andere (luxe-)goederen te importeren. Tegen het einde van de Sovjet-tijd vielen evenwel de opbrengsten uit de wijnbouw weg: gedurende Michail Gorbatsjovs campagne tegen de overmatige alcoholconsumptie verdwenen duizenden hectares wijngaarden ten zuiden van de Kaukasus.
Moeizame jaren '90
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie herwon Georgië zijn autonomie, maar de jaren negentig waren zoals in de andere voormalige Sovjet-republieken een woelige periode, gekenmerkt door armoede, corruptie, georganiseerde misdaad en zelfs oorlog. Toch begon Edoeard Sjevardnadze, die buitenlandminister was onder Gorbatsjov, het land de moderniteit in te loodsen, onder meer door toenadering te zoeken tot de EU en de NAVO. De separatistische koers van de noordelijke regio's Abchazië en Zuid-Ossetië, die in hun vrijheidsstrijd gesteund werden door Rusland, woog evenwel zwaar op het politieke en publieke leven in Georgië.
Vanaf 2003, toen Sjevardnadze na de Rozenrevolutie van het politieke toneel verdween en plaats ruimde voor Micheil Saakasjvili, een jurist die in Oekraïne, Frankrijk en de VS had gestudeerd en die met de Nederlandse Sandra Roelofs is getrouwd, werd van een beleid tegen corruptie en schaduweconomie een prioriteit gemaakt. De economie zwengelde aan, maar de relaties met Rusland verslechterden, zeker toen in 2008 een kortstondig gewapend conflict over Zuid-Ossetië uitmondde in de unilaterale onafhankelijkheidsverklaring van deze regio en Abchazië.
Georgische Droom
In 2013 nam de pas opgerichte oppositiepartij Georgische Droom, onder leiding van Bidzina Ivanisjvili, een oligarch die in het Rusland van de jaren negentig zijn zakenimperium gestaag had uitgebouwd, de fakkel over van Saakasjvili. Georgische Droom won verkiezing na verkiezing (waarvan de uitslag doorgaans werd betwist door de oppositie) en is vandaag de dag nog steeds de regeringspartij, maar waar ze in haar beginjaren een pro-Europese koers voer, met onder meer de ondertekening van het associatieverdrag met de EU in 2014, zijn de relaties met het Westen de voorbije jaren gaandeweg koeler geworden.