Van Europa tot Afrika en aan de overkant van de Atlantische Oceaan wordt de tomatensector geconfronteerd met een groot aantal uitdagingen en mogelijkheden. Nederland en België worstelen met een achterstand in de planning en torenhoge prijzen, terwijl Duitsland getuige is van een daling van de tomatenprijzen als gevolg van een stijging van het lokale aanbod. Aan de overkant van het Kanaal wordt het Verenigd Koninkrijk geconfronteerd met een perfecte storm: vertraagde aanplant, stijgende energiekosten en dalende winsten voor telers. Ondertussen vertonen de tomatenprijzen in Italië een lichte daling, maar blijven ze relatief hoog. In Spanje krijgen de verhandelde volumes een klap omdat de lokale oogst de invoer verdringt. De Marokkaanse telers eisen een dialoog met de regering om de export veilig te stellen, terwijl Zuid-Afrika profiteert van de toegenomen vraag ondanks minder goede weersomstandigheden. In Noord-Amerika ten slotte blijft de prijsstelling voor tomaten nauwlettend in het oog op een sterk wisselende markt.
Nederland & België: Tomaten overleven crisisjaar goed
Het voorjaar is matig geweest in Nederland en België, met als resultaat dat sommige telers klagen over een achterstand op hun planning.
De verloren kilo’s in het begin zijn niet (makkelijk) meer in te halen. De tomatenprijzen lagen de afgelopen tijd steevast ruim boven de vijfjarig gemiddelden, en soms zelfs boven de recordprijzen uit 2022. In april zijn de prijzen wel gaan dalen. Nog altijd leverde dat in week 21 bovengemiddelde prijzen op, in vergelijking met de jaren vóór 2022.
Inmiddels gaat de blik van telers ook alweer voorbij de langste dag en naar komende winter. Het belichtingsvraagstuk speelt volop. Sommige telers teelden afgelopen winter al onder (full) LED en nog heel wat meer telers zijn van plan dat komende winter te gaan doen, zij het soms nog in combinatie met HPS omdat de stap naar full LED voor hen te groot is.
Het telen onder LED is energiezuiniger, maar vraagt ook om een andere manier van telen. Vochtproblemen spelen telers parten, en ook kwalitatief zien telers problemen bij de LED-teelt, die eerder ook voorkwamen toen HPS-belichting in opkomst was. Dé optimale LED-teelt lijkt nog niet uitgevonden.
De grootste agrarische bank van Nederland constateerde onlangs op een tomatenevenement dat telers het afgelopen crisisjaar wonderwel goed zijn doorgekomen. Cru is wel dat daarbij makkelijker geld verdient lijkt te zijn met slim omgaan met energie, en ook energiehandel, dan met verkoop van tomaten. Sommige telers telen en verkopen inmiddels ook komkommers. Een keuze voor risicospreiding vanwege het nog altijd alom tegenwoordige ToBRF-virus. Alle uitdagingen ten spijt kozen meerdere telers ook voor nieuwbouw. Iets waar de uitverkoren kassenbouwers ook erg blij mee zijn.
Duitsland: Lokale tomaten blijven sterk bij dalende prijzen
Tomaten van Nederlandse en Belgische oorsprong overheersten uiteraard de Duitse markt. Het assortiment werd vooral aangevuld met leveringen uit Italië, Duitsland, Frankrijk en Turkije. Het aanbod groeide en overtrof plaatselijk de vraag. Dit leidde onvermijdelijk tot dalende prijzen. Ook de kwaliteit, die niet altijd overtuigend was, en sommige aanbiedingen van klasse II droegen bij tot de dalende waarderingen. Alleen de lokale tomaten konden op sommige plaatsen het vroegere prijsniveau handhaven.
VK: Kostprijs schiet omhoog, waardoor telers verlies lijden
In het Verenigd Koninkrijk gaan momenteel dagelijks honderden tonnen tomaten naar anaerobe biomassacentrales. Normaal zou dit een paar dagen in het seizoen het geval zijn, maar het gebeurt nu al de hele maand.
Het is de perfecte storm, telers hebben het planten een paar maanden uitgesteld vanwege de hoge energiekosten en zijn nu volop in productie. Ondertussen is de Spaanse oogst, die normaal gesproken nu klaar zou zijn, vertraagd door het koude weer, en zij exporteren nog steeds om te proberen de verliezen goed te maken. Ook de Nederlandse telers hebben het planten uitgesteld vanwege de energiekosten en zijn nu volop bezig.
"Alles wat uit de EU wordt ingevoerd, heeft het voordeel gehad van EU-subsidies, Britse telers krijgen die niet, ze kregen ze voor Brexit ook niet omdat de meeste telers te kleinschalig zijn en er te veel papierwerk bij kwam kijken", aldus een bron uit de sector.
Telers kunnen dergelijke verliezen niet blijven dragen terwijl de kosten de pan uit rijzen. Normaal zouden er elk jaar 2 of 3 aanplantingen zijn, maar de meeste telers zullen er slechts twee of zelfs slechts één doen om de verliezen te beperken. In juli 2019 zijn sommige glastuinders gestopt, en tijdens de pandemie zijn er nog meer gestopt. We zien nu, en zullen blijven zien, dat steeds meer telers stoppen omdat de kosten stijgen en geschoolde arbeidskrachten moeilijker te vinden zijn.
Italië: Tomatenprijzen dalen licht, maar blijven hoog
Een Noord-Italiaanse groothandelaar zegt dat de prijzen van Italiaanse tomaten zijn gedaald, hoewel ze vrij hoog blijven. Dat komt omdat er eerder alleen tomaten uit Sicilië waren, terwijl er nu meer concurrentie is uit Lazio en, voor de groene soort, ook uit Veneto. In week 22 werd de pruimtomaat in de groothandel verkocht voor ongeveer 3,50 euro/kg, de cherrytomaat voor 2,50 euro/kg, de Pixel voor 2,20 euro/kg en de trostomaat voor ongeveer 1,90 euro/kg. De groene Coeur de Boeuf-tomaat uit Veneto kost ongeveer 1,70-2 euro/kg. "En als je kijkt naar de prijzen in de supermarkten," besluit de groothandelaar, "dan komt hij boven de 13 euro/kg uit, want hij wordt verkocht in bakjes van 300 gram voor 3,99 euro. De consument merkt dat niet, maar de prijs per kilogram is erg hoog." Op de markten zijn er ook Nederlandse trostomaten van redelijke kwaliteit, niet erg hoog, die 1,20 euro/kg kosten.
Op Sicilië worden de lange wintercycli nu vervangen door korte zomercycli. Wat de wintertomaten betreft, is het seizoen dit jaar vroeger afgelopen dan vorig seizoen, omdat de maanden oktober, november en december - gekenmerkt door hoge temperaturen - de rijping van de tomaten aan de plant hebben vervroegd, waardoor in korte tijd een concentratie van tomaten is ontstaan. Er was een comeback voor de trostomaat, waarvan het volume de afgelopen jaren drastisch was afgenomen door de uitbraak van ToBRFV. De teelt van gladde ronde tomaat staat op het punt terug te keren naar het niveau van vóór de uitbraak, zo niet hoger.
Voor de toekomst, vanaf het volgende oogstjaar, zal de sector te maken krijgen met een steeds krapper wordend tekort aan arbeidskrachten. Een ander punt van het grootste belang is dat het einde van de energiecrisis zal leiden tot de hervatting van de belichte teelt in Nederland, Frankrijk, Duitsland en Polen: hierdoor zal de dynamiek van de handel in groenten en fruit weer op gang komen en zullen telersprijzen op Sicilië van meer dan 2,40 euro/kg voor pruimtomaten - eind mei bijna ongehoord - weer zeldzaam worden.
Volgens gegevens van het GfK Consumer Panel worden tomaten gekocht door 89% van de Italiaanse huishoudens. In de afgelopen 12 maanden (eindigend in maart 2023) zijn de aankoopfrequentie (18 keer per jaar) en de gemiddelde uitgaven per aankoop toegenomen (van 2,1 euro twee jaar geleden tot ongeveer 2,4 euro). De per keer gekochte hoeveelheid is afgenomen (van 0,9 kg twee jaar geleden tot de huidige 0,8 kg).
Spanje: Verhandelde hoeveelheden dalen met 30%
De gemiddelde prijs van tomaten in Spanje blijft op hetzelfde niveau als de vorige week en de verhandelde volumes zijn met ongeveer 30% gedaald ten opzichte van de vorige week. De trostomaat is het handelstype waarvan de volumes in deze periode sterker dalen. In de winkels worden voornamelijk exportgerichte tomatenrassen vervangen door lokale Europese tomaten, waardoor de gemiddelde prijs sinds begin mei geleidelijk daalt. De commerciële tomatensoorten die op de lokale markt worden verkocht, krijgen de hoogste prijzen omdat zij door hun grote omvang geen sterke concurrent hebben in de teelt van andere landen.
Marokko: Telers willen zekerheid over exportbeperkingen
Het Marokkaanse exportseizoen voor tomaten loopt ten einde, met uitzondering van enkele telers die langwerpige tomaten en cherrytomaten telen die met name voor de Britse markt bestemd zijn.
Het seizoen werd gekenmerkt door slechte klimaatomstandigheden, fytosanitaire problemen en de door de regering opgelegde uitvoerbeperkingen.
De telers dringen aan op een dialoog met de regering en de verzekering dat er volgend seizoen geen exportbeperkingen zullen worden opgelegd.
Zuid-Afrika: Meer vraag naar tomaten ondanks nat weer
Het weer in Zuid-Afrika is koud en nat geweest, wat noch voor de teelt noch voor de consumptie van tomaten goed is. Het is niet de normale overgang van maart naar april geweest, merkt een tomatenhandelaar op, met regen in zowel het noorden als het zuiden van het land.
Niettemin is de vraag vorige week toegenomen en is de gemiddelde prijs gestegen tot R8,43/kg (0,39 euro). De tomatenprijzen op de gemeentemarkt van Johannesburg variëren per verpakking (behalve punnets) tussen R7 en R13 (0,6 euro) /kg.
Als de wintertomatenoogst in Limpopo niet wordt getroffen door ongunstige weersomstandigheden, kunnen de prijzen in juni onder druk komen te staan door het grote aanbod.
De vraag op de markten is getemperd en de toestand van de economie is veelzeggend, aldus de handelaren, terwijl de Kaapse tomatentelers zich twee keer bedenken alvorens hun tomaten naar Gauteng te sturen wegens de transportkosten.
"Maar de grootste uitdaging is de stroom voor pompen voor water, pakstations, wasmachines. Dat kost de telers enorm veel. Een teler vertelde me dat zijn energiekosten, die vroeger 12 tot 15% bedroegen, nu 48% van zijn teeltkosten bedragen", zegt een tomatenhandelaar op de gemeentemarkt van Johannesburg.
Noord-Amerika: Prijzen voor tomaten in de gaten gehouden
Telers en verladers letten nu vooral op de kwaliteit van tomaten. "Het is het einde van een seizoen en het begin van een nieuw seizoen en je kijkt ook in hoeverre de regen de lokale gewassen beïnvloedt", zegt een verlader.
Momenteel wordt in Zuid-Florida de tomatenoogst afgerond. "Ten zuiden van Immokalee en het middengedeelte van Florida zijn er volop tomaten geteeld, dus de oogst gaat nu naar het noorden van Florida", zegt hij. Ook in staten als Arkansas en de Carolina's begint de regionale oogst.
Mexico heeft ook een goede beschikbaarheid van tomaten. "Californië heeft vertraging opgelopen. Hun oogst zal pas medio tot eind juni van dit jaar meer beschikbaar zijn," zegt de verlader.
Naast glastuinders die het hele jaar door tomaten telen, is ook de Canadese glastuinbouw aan de gang.
De typische beschikbaarheid van tomaten in deze tijd van het jaar versterkt de vraag, hoewel er vaak een kleine vertraging is vlak na Memorial Day.
Dit alles maakt de prijzen op dit moment inconsistent.
Volgende week: Overzicht wereldmarkt kiwi