Groothandels in voedingsmiddelen zijn onder te verdelen naar de keten waar ze actief zijn, de producten die ze aanbieden, de markten die ze bedienen (horeca, catering, supermarkten), de landen waar ze naar exporteren of vandaan importeren of een combinatie van al het voorgaande. Diverse trends en ontwikkelingen in food veranderen de Nederlandse voedselketen en daarmee de rol van de groothandel, blijkt uit een rapport van de Rabobank.
Felle strijd om de gunsten van de klant
De foodmarkt groeit maar beperkt doordat in Nederland zowel de groei van de bevolking als het bruto binnenlands product afvlakken. Dit geldt ook in de voor ons belangrijkste exportlanden België, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Het totale marktvolume stijgt de komende jaren dus maar gering. Omzet in food stijgt wel, met name doordat consumenten meer ‘service’ zoeken rondom voedsel en daarvoor willen betalen. Denk aan meer thuisbezorgd, meer gemaksproducten zoals kant-en-klare versmaaltijden en meer buitenshuis eten zoals to go en in de horeca. Dit laatste krijgt door corona een stevige knauw, al verwachten we dat op middellange termijn de consumptie buitenshuis weer structureel toeneemt.
Het thuisbezorgen van voedsel is de sterkste groeimarkt. Zowel direct te consumeren, vaak bezorgd vanuit lokale restaurants, als boodschappen. De coronapandemie versnelt het laten thuisbezorgen van zowel warme maaltijden (horeca) als van boodschappen. Het onderliggende verdienmodel om de online bestelde producten bij de consument thuis te krijgen (last mile delivery) is echter nog lastig rendabel te krijgen.
Grote verschuivingen dus in hoe, waar en wat we eten door allerlei ontwikkelingen: van vergrijzing en online boodschappen tot meer consumptie buitenshuis. Dit biedt kansen voor de groothandel, maar de concurrentie neemt ook toe. In de keten zijn de inkoopcombinaties van supermarkten (food retail) dominant door hun inkoopkracht. Food retail beweegt zich meer op het terrein van foodservice/horeca (branchevervaging) waarbij supermarkten zelf meer foodservice concepten gaan aanbieden. Daarnaast leveren meer supermarktketens in de zakelijke markt en onderscheiden zij zich daarbij van groothandels door scherpe prijzen. Als tegenreactie zien we dat groothandels meer consolideren en elkaar overnemen om voldoende schaal te kunnen realiseren. Hierdoor ontstaat een felle strijd om de gunsten van de uiteindelijke klant.
De coronacrisis verandert de keten
De impact van de coronapandemie is divers. Groothandels die leveren aan food retail profiteren sterk door de verschoven vraag van horeca naar supermarkt en speciaalzaak. Groothandels gespecialiseerd in horeca (foodservice) krijgen harde klappen. De omzet daalde in 2020 met 30-40% en ook in 2021 zal de omzet onder druk staan, met een verschil van circa 25% ten opzichte van 2019. Beperkende maatregelen in foodservice zijn hier de oorzaak van. Pas in 2022 zal de sector herstellen. Groothandels met een voldoende flexibele organisatie moet dit kunnen opvangen. Denk aan: flexibiliteit in personeel, voorraad, afzetkanalen en producten. Desalniettemin zal de huidige coronapandemie leiden tot een versnelling van de consolidatie.
De coronapandemie zorgt dat de keten verandert. Logistieke uitdagingen en speculatie zorgen voor een verstoring in de aanvoer van grondstoffen. Grondstofprijzen stijgen en ook de marges staan onder druk. Daarnaast zijn de containerprijzen en grondstoffen voor verpakkingen sterk gestegen. Arbeidskosten lopen op door ziekte en het naleven van de anderhalvemeter-regel op de werkvloer. Ook is er steeds minder gekwalificeerd personeel. Dit alles heeft effect op de middellange termijn:
- Het aanhouden van meer voorraad van essentiële grondstoffen en producten;
- Meer flexibiliteit inbouwen in je organisatie om zo makkelijker te kunnen switchen van afzetkanaal. Ook wordt het productie- en distributieproces verder gerobotiseerd en geautomatiseerd;
- Naar de concentratie van afzet op ‘verre’ landen wordt kritischer gekeken. Afzet in Noordwest-Europa en in kortere ketens wordt aantrekkelijker;
- Rabobank verwacht een verplaatsing van foodservice out-of-home naar foodservice at home. Supermarkten, horeca en thuisbezorgformules gaan vol inspelen op de behoefte van de consument naar meer gemak.
Toegevoegde waarde is cruciaal
Het bedrijfsmodel van groothandels staat al langere tijd onder druk door ketenverkorting, toenemende concurrentie en toenemende macht van toeleveranciers en afnemers. Het realiseren van toegevoegde waarde is dan ook cruciaal geworden om te overleven. Grofweg heeft een groothandel twee strategische opties:
- Schaalgrootte: zoals meer vestigingen, meer online, overname concurrenten, meerdere afzetmarkten en breder assortiment
- Specialisatie: zoals kiezen voor één specifiek product, assortiment, regio of afzetmarkt
Door hun middenpositie in de keten hebben groothandels uiteindelijk uitstekende kansen om niet één keer maar twee keer toegevoegde waarde te leveren, zowel naar klanten als naar leveranciers. Denk aan: helpen om kosten te besparen, delen van informatie in de keten en het uit handen nemen van niet-kerntaken. De belangrijkste zaken hiervoor zijn voldoende schaal, ook bij specialisatie, een efficiënt proces, want kosten blijven belangrijk en een businessmodel gebaseerd op het leveren van toegevoegde waarde.
Duurzaamheid steeds belangrijker in food
Een deel van de consumenten wordt steeds bewuster van de voetafdruk van hun voedsel. Zij vragen zich af wat de invloed is op het milieu en op hun eigen gezondheid. Consumenten stellen steeds hogere eisen aan de manier waarop voedsel wordt geproduceerd. Vergaande transparantie wordt de maatstaf. Retailers en producenten spelen hierop in met de introductie van keurmerken zoals de Eco-Score. Met als doel de consument meer inzicht te geven in de impact van de productie van voedingsproducten op onder andere klimaat en milieu. We onderscheiden een zestal pijlers waar je als ondernemer op in moet spelen:
- Verduurzamen van verpakkingen
Consumenten zetten zich meer en meer af tegen het (plastic) verpakken van producten. De vraag blijft hoe de balans te houden tussen minder plastic en tegengaan van voedselverspilling.
- Verminderen van voedselverspilling
Er wordt veel voedsel weggegooid en verspilt in de keten, zowel door de consument als de industrie, retail en horeca. Om dit te reduceren werkt Rabobank samen met onder andere Wageningen University & Research (WUR) en diverse foodbedrijven. Gezamenlijk hebben we de stichting ‘Samen tegen Voedselverspilling’ opgericht.
- Verbeteren van gezondheid
Steeds meer consumenten zijn bewuster van hun voeding en gaan op maat eten.
- Reduceren van de impact op milieu, klimaat en leefomgeving
Welke gevolgen heeft de productie gehad op de directe omgeving, het klimaat en de natuur?
- Verbeteren van dierenwelzijn
Hoe is het beest gefokt, gevoerd, vervoerd en geslacht? Er is een sterke groei van het ‘Beter Leven’-keurmerk in het vleesschap.
Digitalisering basisvoorwaarde voor succes
In food ziet de Rabobank innovatie op verschillende gebieden:
- Transparantie: er is steeds meer inzicht in duurzamer produceren, de samenstelling van een product, eerlijke arbeidsomstandigheden en dierenwelzijn. Voedselveiligheid wordt daarbij steeds belangrijker.
- Clean label: eenvoudige, zo natuurlijk mogelijke productie met zo min mogelijk toevoegingen. In combinatie met opkomst van aandacht voor meer lokaal, ambacht en gezondheid.
- Digitalisering van de keten: robotisering, automatisering en kunstmatige intelligentie, verbeteren van productie- en distributieprocessen en het meer sturen op data.
- Circulair ondernemen: het beter verwaarden van reststromen, het terugdringen van verspilling en het circulair inkopen van verpakkingen.
- Inspelen op veranderende consumentenbehoefte: productinnovatie zoals nieuwe smaken, andere verpakkingen en andere samenstellingen waardoor het product bijvoorbeeld gezonder wordt. Ook zien we een verschuiving van minder dierlijk naar meer plantaardig (eiwittransitie).
Digitalisering wordt steeds meer een basisvoorwaarde om te kunnen opereren in de voedselketen. Denk aan robotisering, cloud computing, internet of things en sturen op data. Deze vernieuwingen leiden tot de opkomst van slimmere ketens waarbij machines en robots onderling met elkaar en de mens communiceren, zelf fouten opsporen en herstellen. Deze ontwikkelingen hebben impact op ieder bedrijf in de foodsector. Om ondernemers te helpen met verdere digitalisering heeft Rabobank partnerships met RoboValley in Delft, de Future Store in Arnhem en de Digitale Werkplaatsen van Katapult.
Bron: Rabobank