Patrick Gerritsen:
'Keuringsdienst van Waarde zet consument op verkeerde spoor'
Het concept van het programma is bekend: een thema wordt onderzocht en al dan niet verrassende onthullingen worden gedaan aan het grote publiek. Uitspraken van individuen, voorzien van passende sfeerbeelden ter plaatse worden in de gewenste volgorde geplaatst en van passende achtergrondmuziek voorzien, zodat uiteindelijk een al dan niet terechte conclusie getrokken wordt. Goed nieuws is geen nieuws en trekt geen kijkers. Een min of meer verrassende uitkomst trekt echter wel publiek. Door deze aanpak wordt de indruk gewekt dat het thema degelijk onderzocht is en dat aan de getrokken conclusies niet getwijfeld kan worden.
Als de in het programma getrokken conclusies over bioplastics inderdaad terecht zouden zijn, zou dit inderdaad bijzonder pijnlijk zijn. Het gaat er echter niet alleen om wat je wel zegt, maar ook om wat je niet zegt. En het uitvergroten van een detail kan de kijker volkomen op het verkeerde been zetten. En zeker de kijker die niet de gelegenheid heeft om zich te verdiepen in relevante details.
Het programma begint met een aantal telefonische vragen die gesteld wordt over biologisch afbreekbare producten. De antwoorden die hierbij gegeven worden wekken de indruk dat de betrokken aanbieders geen idee hebben waar het allemaal om gaat. Maar wie hebben ze nu precies gesproken? Dit wordt niet duidelijk in dit vragenrondje. Het is best mogelijk dat de receptioniste echt niet alle details kan geven, maar dat anderen binnen zo’n bedrijf dit wel en ook veel beter hadden kunnen doen. Dat levert dan alleen geen 'spannende' beelden, en dus geen hoge kijkcijfers op.
Dan een bezoek aan de bioplastic-producent. Naar eer en geweten legt deze aan de interviewer uit wat zijn bedrijf doet, in de stellige overtuiging dat dit positieve aandacht voor bioplastics oplevert. Niet dus. De woorden Verenigd Staten en maïs vallen, en in het volgende shot zien we de interviewer in een besneeuwd landschap rijden in een four wheel drive, op weg naar een maïsboer in Iowa. Deze man heeft geen idee wat er allemaal met zijn maïs gedaan wordt behalve dat hij het verkoopt. En vervolgens kan hij nog net, met typisch Amerikaanse tongval, het woord 'genetisch' uitbrengen. De kans dat hij echter weet wat dit betekent of waarom hij dit gebruikt, is niet erg groot.
Als in het volgende shot iemand van Greenpeace via de telefoon stelt, dat genetisch veranderde maïs niet duurzaam is, is het voor de programmamakers duidelijk. Ze hebben de gewenste 'onthulling' te pakken. De Amerikaanse maker van bioplastic korrels voegt hier weinig aan toe. Als de Nederlandse bioplastic-producent echter vervolgens weer in beeld komt, is duidelijk zichtbaar dat hij zich gedurende het interview realiseert dat hij in de fuik van de Keuringsdienst van Waarde is gelopen. Opvallend is ook dat een onafhankelijk milieu organisatie (MilieuCentraal) vrij snel na de uitzending op haar website stelt, dat het programma de kijkers een onjuist milieuadvies heeft gegeven. Het klopt gewoon niet wat er in het programma beweerd wordt.
De vragen worden vervolgens gestuurd in de richting van het door de programmamakers gewenste antwoord. De thema's biologische afbreekbaarheid en composteerbaarheid komen aan bod. Eerst een bezoek aan een Belgisch testlaboratorium en vervolgens in de praktijk bij een composteerder. Benadrukt wordt dat het allemaal stinkt en erg vies is. En zonder terughoudendheid wordt de conclusie getrokken dat bioplastics eigenlijk uiteindelijk allemaal verbrand worden. De tweede 'onthulling'.
Zoals gezegd, gaat het niet alleen om wat je zegt, maar ook om wat je niet zegt. Er is niet één soort bioplastic maar er zijn er veel meer. GMO-vrije bioplastics zijn op grote schaal beschikbaar. Daarnaast bieden aanbieders als NatureWorks afnemers de mogelijkheid mee te doen aan programma's waarbij conventionele maïs wordt ingekocht en verwerkt in het productieproces. Ook is het belangrijk te realiseren dat het eindproduct, het granulaat, geen genetisch restmateriaal bevat. Compostering helpt voorkomen dat huishoudelijk afval gestort moet worden. En als je daarbij bedenkt dat bioplastics kunnen helpen bij het scheiden van afval aan de bron, levert dit een positief milieuargument op. Om te stellen dat bioplastics, of welk soort materiaal dan ook, niet milieuvriendelijk zouden zijn, is zinloos als er niet gekeken wordt naar de context, zoals productieproces, beoogde toepassing en wijze van afvalverwerking. En als de bioplastics, zoals getoond in het programma toch verbrand worden, levert dit groene energie op. Dit laatste werd echter helaas niet genoemd, aangezien dit blijkbaar niet paste binnen de strategie van de programmamakers.
Ook wordt niet vermeld dat er in het verleden praktijkproeven met compostering uitgevoerd zijn waarbij bananenschillen als referentie gebruikt zijn tegenover gecertificeerde bioplastics. Resultaat: de bioplastics braken af; de bananenschillen niet. In de uitzending lijkt het alsof bioplastic verpakkingen van te voren al uit het GFT worden gehaald en eenmaal in de installatie helemaal niet afbreken. Dit is pertinent onjuist. Er zijn Europese normen (EN13432), waarin omschreven staat binnen welke tijd en onder welke condities (bijvoorbeeld temperatuur en verblijftijd) het materiaal moet afbreken. De meeste composteerfabrieken kunnen bioplastic producten die aan die eisen voldoen dan ook prima verwerken. Een woordvoerder van de Vereniging van Afvalverwerkers bevestigt dat producten met het overgrote deel van de composteerinstallaties bioplastic verpakkingen die in het GFT van huishoudens zitten, en het Kiemplanlogo hebben, accepteren en samen met het GFT verwerken tot hoogwaardige compost.
Er werden in het programma ook vraagtekens gezet bij het verpakken van voedingsmiddelen. Een komkommer heeft immers al een 'eigen verpakking'. Het is echter allang aangetoond dat het verpakken van producten de houdbaarheid aanzienlijk kan verlengen. De energie die nodig is om een komkommer te laten groeien is echt veel groter dan de energie die nodig is voor het produceren van de verpakking ervan.
Helaas werd voor het gemak ook voorbij gegaan aan een aantal andere relevante voordelen van bio-kunststoffen namelijk minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en een aanzienlijk verlaagde CO2 uitstoot, ten opzichte van traditionele kunststoffen.
De makers van de Keuringsdienst van Waarde zijn uiteindelijk geslaagd in het bereiken van hun eigen doelstellingen. Dit is niet, zoals vaak gedacht wordt, om onthullingen te doen, maar om hoge kijkcijfers te halen. Dat door onvolledigheid, tunnelvisie en vermelding van gehele of gedeeltelijke onwaarheden een maatschappelijk relevante ontwikkeling in een kwaad daglicht gesteld wordt, is niet van belang voor de programmamakers. Positief aan de uitzending is, dat aanbieders van bioplastics zich er nu nog meer van bewust zijn geworden dat het zorgvuldig uitleggen van een complex verhaal belangrijk is. Het verkrijgen van sympathie voor bioplastics mag niet als vanzelfsprekendheid worden opgevat, maar dient telkens weer opnieuw onderbouwd en uitgelegd te worden. En als dat niet gedaan wordt, kan het milieu de bananenschil worden waarover de aanbieders van bioplastics uit kunnen glijden.
Bekijk hier de uitzending van De Keuringsdienst van Waarde.