De hoge inflatie heeft het maatschappelijke debat aangewakkerd over hoe de pijn van de energiecrisis is verdeeld tussen verschillende partijen in onze economie. "Met nieuwe data werpen we licht op deze kwestie", zo schrijft Rabobank. Ook onderzoeken ze de ontwikkeling van de operationele winsten op sectoraal niveau.
Forse prijsverhogingen hebben het afgelopen jaar geleid tot het hoogste inflatiecijfer sinds 1975. Door opgelopen energie- en grondstoffenprijzen hadden bedrijven te maken met hogere inkoopkosten, die ze doorberekenden aan hun afnemers. Tegelijkertijd stegen de operationele winsten in Nederland op macroniveau (zie figuur 1), wat de discussies voedde over de verdeling van lonen en winsten. Ook in andere Europese landen en in de Verenigde Staten stijgen de winsten en staat het aandeel van werknemers in het nationaal inkomen onder druk.
Door gebrek aan data was tot nu toe nog weinig bekend over de precieze achtergrond van de toename van operationele winsten. Ook konden ze de verschillen tussen sectoren niet goed in kaart brengen. Onlangs maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de input-outputtabellen over vorig jaar beschikbaar. "Daarmee kunnen we een gedetailleerdere analyse maken van de operationele winst in 2022 ten opzichte van 2021. Zo zien we wat de verschillen tussen de sectoren zijn en hoe deze hebben bijgedragen aan de verandering in operationele winst op macroniveau. Voor sommige sectoren steeg de operationele winst bijvoorbeeld, omdat bedrijven simpelweg meer producten of diensten konden verkopen dan een jaar eerder. Bij andere sectoren steeg de operationele winst doordat de prijzen van de afzet harder stegen dan de kosten van intermediaire producten en grondstoffen."
Maar de input-outputtabellen tonen ook waar de prijsstijgingen uiteindelijk terecht zijn gekomen. Is dat voornamelijk bij de Nederlandse consument geweest of hebben bedrijven in Nederland ook veel van deze prijsstijgingen weer doorgegeven aan buitenlandse afnemers?
"Het is belangrijk om te weten dat we in deze studie keken naar operationele winsten: de beloning van het in de Nederlandse economie ingezette kapitaal en ondernemerschap. Dat begrip is gedefinieerd in de nationale rekeningen en is niet hetzelfde als de winst- en verliesrekening van bedrijven. Zo blijven winsten die in het buitenland zijn gerealiseerd buiten beschouwing, en valt onder de operationele winst ook de betaalde rente, pacht en huur."
Conclusie
In 2022 zijn de in de Nederlandse economie gerealiseerde operationele winsten – de beloning voor het ingezette kapitaal en ondernemerschap – gestegen, maar hierbij bestaan grote verschillen tussen sectoren. Vooral de delfstoffenwinning en de energiesector profiteerden in 2022 van sterk oplopende operationele winsten.
Ook in de industrie, vervoer en horeca namen operationele winsten fors toe ten opzichte van het jaar ervoor. In andere sectoren, zoals de handelssector, daalden operationele winsten in 2022 juist. Verklaringen voor de ontwikkeling van operationele winsten verschillen per sector. Sommige sectoren konden de hogere prijzen voor hun inputs bijvoorbeeld goed doorberekenen, terwijl dat in andere sectoren moeilijk was. Daarnaast was het effect van de coronapandemie goed zichtbaar. In sectoren als de horeca, de vervoersbranche en cultuur, sport en recreatie namen de operationele winst in 2022 toe vergeleken met jaar daarvoor, wat vooral lag aan het hogere productievolume. De toename van winsten lijkt in de eerste twee kwartalen van 2023 iets te verbreden: in de delfstoffenwinning en energie is de stijging inmiddels voorbij, terwijl de stijging in sommige andere sectoren – waaronder delen van de dienstensector – juist versnelt.
De prijsstijgingen van goederen en diensten in Nederland werden in 2022, niet verrassend, vooral veroorzaakt door prijsstijgingen uit het buitenland. "We hebben de inflatie dus grotendeels geïmporteerd en slechts een beperkt deel is het gevolg van stijging van operationele winsten of lonen. Door de geïmporteerde inflatie is Nederland collectief armer geworden, omdat de prijzen van de producten die we importeren op internationale markten veel harder zijn gestegen dan de prijzen van de goederen en diensten die we exporteren. Het verlies van de Nederlandse koopkracht ten opzichte van het buitenland kan niet geheel ongedaan worden gemaakt door de binnenlandse winsten en lonen te verhogen. De vraag is vooral hoe de pijn van de externe prijsschok verdeeld moet worden binnen Nederland."
"We moeten ook de grote verschillen tussen sectoren in de ontwikkeling van operationele winsten in ogenschouw nemen. Deze verschillen pleiten tegen een one size fits all benadering bij loononderhandelingen. Ook eerder onderzoek van Erken en Van der Veen (2023) liet al zien dat de ruimte voor loonstijgingen sterk verschilt tussen sectoren."
Bron: Rabobank