Het kabinet twijfelt nog of het nultarief voor groenten en fruit moet worden doorgezet. De maatregel zou lastig te realiseren zijn en we zouden er nauwelijks meer groenten en fruit door gaan eten, bleek uit onderzoek van onderzoeksbureau SEO in opdracht van de ministeries van Financiën en VWS. Maar een suikertaks in combinatie met een negatief btw-tarief, oftewel een korting, op groenten en fruit is op korte termijn in te voeren én kan wel degelijk een schokeffect teweegbrengen in het consumptiegedrag van Nederlanders.
'Kabinet moet suikertaks én een subsidie op groente en fruit invoeren', zegt Feike van der Leij, Lector Health & Food, Hogeschool Inholland naar aanleiding van de uitzending van EenVandaag over dit onderwerp (zie bovenstaande link naar betreffende uitzending).
Onderzoek laat zien dat het assortiment van Nederlandse supermarkten zeer ongezond is: slechts 20 procent van de verkochte producten valt binnen de Schijf van Vijf. Ook heeft inmiddels meer dan de helft van de Nederlanders boven de 20 jaar overgewicht (en 14 procent ernstig overgewicht) en dreigt de gezondheidszorg onbetaalbaar te worden.
Om deze trends te doorbreken, hebben we meer dan half werk nodig. Door een suikertaks in te voeren én het btw-tarief op groenten en fruit te verlagen tot ónder de 0 procent, dus een “negatieve btw,” oftewel een uit de suikertaks betaalde subsidie die zich voor de consument vertaalt in korting, kan het kabinet een schokeffect teweeg brengen in ons consumptiepatroon. We creëren zo een permanent voordeel op gezond eten en moedigen een kostenneutrale shift naar een gezonder voedselpatroon aan.
Sturen op financiële prikkels is bewezen effectief. In het Verenigd Koninkrijk besloten fabrikanten alleen al door de aankondiging van belastingverhoging op suiker in 2016 om het suikergehalte in hun producten te verlagen. En belastingverlaging op gezond voedsel leidt tot een aanzienlijke toename van consumptie: ook SEO verwacht dat een afname van 10 procent in prijs leidt tot een toename van 5 procent in consumptie. Tot slot kunnen veranderingen aan het btw-tarief snel uitgevoerd worden: de verhoging van het lage btw-tarief van 6 procent naar 9 procent in 2019 bleek de belastingdienst eenvoudig te kunnen regelen, zegt Feike van der Leij, Lector Health & Food, Hogeschool Inholland.
Foto: Dreamstime
Jan Buining, oprichter TastyBasics en de Leefstijlstraat. Lid Raad van Advies voor de stichting Kind en Voeding: "0 procent btw op groente en fruit of suikertaks niet de oplossing voor gezondere leefstijl"
In het regeerakkoord heeft Rutte IV zich voorgenomen de btw op groenten en fruit te verlagen naar 0 procent. Het afbakenen van welke producten dan precies onbelast moeten worden, lijkt nu de stok in het wiel te worden. Daarnaast blijkt ook het gewenste effect geringer dan gehoopt. Terwijl de gemiste inkomsten met 0,5 tot 1 miljard wel flink zouden aantikken. Tevens blijft de suikertaks een veel besproken onderwerp. Een mooi moment om een effectiever instrument onder de loep te nemen. Kijk eens naar de schappen met houdbare producten. Die bevatten nu vaak de lege calorieën die bijdragen aan overgewicht en allerlei leefstijlziekten.
Supermarkten bepalen hun marge in procenten. Dus de marge in centen is hoger naarmate het product duurder is. De hogere kosten voor productie van voedzamere en meer duurzame producten is dus niet de enige reden voor een hogere prijs in de supermarkt. Sterker nog: ongeveer een derde deel van de hogere prijs komt extra in de zakken van de supermarkten. Dat is bijna drie keer zo veel als de 9 procent die de overheid extra vangt aan btw. Ook al is een gezond of duurzaam product maar 25 procent duurder dan een regulier product, dan is de extra verdienste van de supermarkt al net zo veel als de gehele btw op het verantwoorde product. 
Supermarkten aan zet
Verdergaande doorrekening met een aantal producten als voorbeeld, leert dat als de supermarkten zouden besluiten om genoegen te nemen met dezelfde marges in centen als op reguliere producten, de consumptie van verantwoorde producten met tot wel 40 procent kan stijgen. Meer afzet van verantwoorde producten zou de productiekosten ervan fors drukken, met als gevolg een verdere prijsdaling en dus meer verantwoorde consumptie. Maar wie beslist er over het ‘procent-reken’- systeem van de supermarkten? Wie neemt de verantwoordelijkheid? Ik hoop dat het topmanagement van supermarkten die groots communiceren dat ze gezond en duurzaam eten bereikbaar willen maken, de handschoen oppakken.