"Toen ik in de sector begon in 2005, kon je, zodra Royal Gala was geoogst, in week 6 of 7, beginnen laden naar het Verenigd Koninkrijk. In de daaropvolgende jaren begon het VK gaandeweg gemiddeld tien weken later met importeren, maar momenteel zie ik voor het eerst sinds jaren dat de bestellingen van Britse kopers nu al aan het binnenkomen zijn", zegt Roux Groenewald, directeur van Betko, een familiebedrijf dat fruit verkoopt, verpakt en teelt (in die volgorde, merkt hij op) uit het Zuid-Afrikaanse Villiersdorp.
Hij schrijft de vroege interesse in Royal Gala toe aan de impact van de hittegolven en hoge koelkosten op de teelt in Europa. Hij zal Royal Gala echter niet noodzakelijkerwijs zo vroeg naar het VK sturen, want die markt heeft moeite om gelijke tred te houden met de prijzen die vroege Zuid-Afrikaanse appelen elders in de wereld kunnen krijgen.
"Timing is een belangrijke factor. Ik denk dat het VK en de EU later in het seizoen in staat zullen zijn om de prijzen van het vroege fruit op de Aziatische markten te evenaren."
Hoge energieprijzen zullen volgens Roux dit seizoen zeker een impact hebben op de fruitverkoop in Europa en dat zou in het voordeel kunnen uitdraaien van een alledaagse categorie als appelen. Al is er geen enkele garantie, want er is veel concurrentie tussen de verschillende fruitsoorten.
"We voelen dat de export van het zuidelijk halfrond afneemt vanwege de langere beschikbaarheid van voorraden in de CA-opslag op het noordelijk halfrond. Ik heb met enkele van mijn grotere klanten in Europa gesproken en hen verteld dat wij niet in die richting denken. De EU en het VK zijn de traditionele markten van Zuid-Afrika. Het is easy business: je stelt je programma's vast voordat het seizoen begint, je houdt je aan het programma, je krijgt je geld."
"Het is voor de Zuid-Afrikaanse hardfruitsector veel moeilijker om de activiteiten steeds meer naar het Verre Oosten te verleggen. Ik wil benadrukken dat het niet iets is dat we willen doen, het is iets dat we soms moeten doen. De winstmarges in onze branche zijn zo klein dat je waar mogelijk je rendement moet maximaliseren."
Aanpassing aan Aziatische bedrijfsmodellen
"De laatste jaren proberen we meer aan de retail te leveren in andere markten. Er is altijd een aanpassingsperiode wanneer je een nieuwe markt betreedt. De businessmodellen zijn er anders, waardoor er altijd een zeker risico aan verbonden is. We zitten nu in die periode met India en China, maar dat komt wel goed, geloof ik. De kansen zijn er."
"Wat we echt nodig hebben, is wereldwijde economische groei. Er zouden elk jaar meer mensen armoede achter zich moeten laten om toe te treden tot de middenklasse. Het is dat of de wereldwijde hardfruitsector zal z’n aanvoer moeten terugschalen."
De afgelopen drie of vier jaar hebben Turkije en Polen voor meer concurrentie gezorgd voor appelen in Zuidoost-Azië. Roux stelt dat het door service en klantgerichtheid is dat een bedrijf concurrerend blijft. "Het product is het product, de prijs is de prijs, maar wat leveranciers onderscheidt, is service: je aanpassen aan de verwachtingen van de klant, flexibiliteit bieden op het gebied van verpakking en op tijd en aan de deur van de klant leveren."
Eigen teelt biedt zekerheid
In de jaren tachtig, toen Zuid-Afrika overschakelde van een door de staat gecontroleerde tuinbouwmarkt naar een vrijhandelssysteem, werd het bedrijf opgericht door Roux' vader Japie Groenewald, een hardfruitverkoper. Ook toen al investeerde Betko in verpakkings- en koelopslagfaciliteiten.
In 1992 werd de eerste eigen boomgaard aangelegd en vandaag de dag beslaat het areaal 680 hectare. De eigen teelt van Betko is evenwel beperkt tot ongeveer 70% van de handelsvolumes omdat ze geen concurrentie willen zijn voor de kleinere telers voor wie ze ook verpakken.
"Ons aanbod bestaat voor 70% uit appelen en voor 30% uit peren. We verwerken zo'n 110.000 bakken in één seizoen."
Soms vragen klanten bijvoorbeeld om druiven. Die worden dan aangekocht en samen met de appelen of peren geladen.
"We bevinden ons nu op een punt waarop we niet al te veel willen uitbreiden. Een kwart van onze bomen komt pas over 5 jaar in volle productie. Daar wachten we nu eerst op."
De verpakkingsfaciliteit van Betko is ingericht voor maximaal 55.000 ton. Het bedrijf zit nu op een niveau van 42.000 ton.
"Met de tegenwoordige kosten moet je proberen je faciliteit maximaal te benutten. Aan de andere kant kan wat extra capaciteit ook nuttig zijn. Je hoeft immers niets in te pakken wanneer de prijzen erg laag liggen. Met een goede timing kun je de markt een beetje bespelen."
Elektriciteitscrisis in Zuid-Afrika
De elektriciteitsvoorziening is nog steeds een grote uitdaging. "Vorig jaar hebben we 110.000 liter diesel verbruikt voor onze drie generatoren. Maar als we zelf geen elektriciteit opwekten, zouden we drie keer meer betaald hebben."
"Het vreet gewoon de reeds kleine winstmarges weg. Het valt nog te bezien hoe de Zuid-Afrikaanse regering hiermee omgaat, maar voorlopig zien we nog geen licht aan het einde van de tunnel."
Hoewel ze vorig jaar een installatie voor hergebruik van water in gebruik hebben genomen en nu bezig zijn met een zonne-energieproject dat naar verwachting eind dit jaar operationeel moet zijn, is zonne- of windenergie volgens Roux niet kostenefficiënt genoeg om de koelinstallaties van stroom te voorzien. "Wat we nodig hebben, is een duurzaam elektriciteitsnet om mensen de mogelijkheid te bieden een duurzaam inkomen te hebben."
"Royal Gala is een prachtige appel om mee te werken"
Betko teelt en verpakt vooral oudere rassen zoals Granny Smith, Golden Delicious, Packham's en Royal Gala.
"Golden en Packham's Triumph zijn tegenwoordig rassen met een laag inkomen per kilo, hoewel dat met de nieuwe boomgaarden aan het veranderen is. Wij hebben al jaren geen nieuwe Goldens meer geplant, maar er zijn nog steeds veel Golden boomgaarden in de buurt."
Op de nieuwe boomgaarden zie je ook clubrassen, en sommige lijken interessant, maar Roux heeft toch enig voorbehoud. "Clubrassen werken goed op de markt, maar sommige zijn moeilijk in de teelt en ook na de oogst kan het beheer lastig zijn. Er zijn een paar heel goede nieuwe, maar de oude rassen zijn veiliger als je voldoende tonnage per hectare hebt. Ze kunnen ook iets langer worden bewaard. Met de nieuwere rassen is dat toch moeilijker."
Nieuwe gestreepte Gala rassen presteren goed in de streek waar Beko de boomgaarden heeft. "De nieuwe klonen kleuren goed en hebben een zeer hoge pack-out voor de export. We bewaren sommige Gala rassen voor een lokale retailer tot oktober, en ook dan is die appel nog steeds knapperig. Het is een prachtige appel om mee te werken."
Onvoorspelbaarheid van de fruithandel
Fruithandelaar zijn komt volgens Roux het dichtst in de buurt van trader op de beurs. Vorig jaar bood er zich weer eens een kans aan voor de Zuid-Afrikaanse peren in Europa. Dat gebeurt maar eens in de 15 of 20 jaar. De voorraden waren er immers beperkt en de sector verwachtte dus een uitstekend seizoen. Maar toen brak de oorlog uit, nog vroeg in het seizoen, en de perenhandel bleek uiteindelijk weer heel middelmatig te zijn.
Gelukkig kan ook het tegenovergestelde gebeuren. "In 2020, toen corona uitbrak, vroegen we ons bijvoorbeeld af wat we gingen doen met al die Golden Delicious appelen. Uiteindelijk verscheepten we toen grote volumes naar retailers in Oost-Europa en Azië."
Minder export van appelen van lage kwaliteit
De verzendkosten dalen langzaam. De impact die vrachttarieven hebben, werd vorig jaar mooi aangetoond. "In 2022 waren de stijgingen van de vrachtkosten voor Zuid-Afrika minder hoog dan die voor Nieuw-Zeeland of Chili, wat een concurrentievoordeel in het Midden-Oosten opleverde."
Dit jaar is het echter niet zo. "Voordat de logistieke kosten zo hard begonnen te stijgen, was er altijd wel een exportmarkt voor klasse II of appelen met weinig kleur. Nu blijft dat product van mindere kwaliteit in Zuid-Afrika en is er op de markt dus weer wat overaanbod."
Betko spreidt de risico's en kansen door naar zo'n veertig landen te exporteren. "Je weet nooit hoe een seizoen zal verlopen", merkt hij op.
"We zouden meer moeten praten"
"We moeten aan de prijs werken. Aan de hogere inputkosten kun je niets doen, maar prijzen zijn het uitgangspunt. Onze sector levert appelen en peren van hoge kwaliteit. Ik zie de noodzaak dan ook niet in om het product tegen lagere prijzen te verkopen dan nodig is. We zouden als sector meer moeten praten, net zoals we in het verleden deden", merkt Roux op. 
Voor meer informatie:
Roux Groenewald
Betko Fresh Produce
Tel: +27 28 840 8105
roux@betko.co.za