De zomer van 2022 wordt gekenmerkt door droogte. Het neerslagtekort en de hoeveelheid water in de Rijn van dit jaar horen bij de 5% droogste jaren. In meerdere recente zomers was er ook sprake van droogte, bijvoorbeeld in 2018, 2019, en 2020, zo schrijft KNMI. Wanneer droge jaren elkaar opvolgen, zijn de effecten groter dan wanneer deze op zichzelf staan. Uit nieuw onderzoek blijkt dat er meteorologisch gezien geen verhoogde kans is op herhalende droogtes, maar sterke klimaatverandering maakt de kans op meerjarige droogtes groter.
Droogte-effecten stapelen
Een droge lente of zomer in Nederland beïnvloedt veel sectoren, denk aan natuur, landbouw, drinkwater en de scheepvaart. Na zo’n zomer volgt een herfst en winter, waarin meestal genoeg regen valt om de opgebouwde watertekorten in de bodem (bodemvocht en grondwater) weer aan te vullen. Echter, wanneer de tekorten te groot zijn, kan het voorkomen dat die aanvulling niet genoeg is om de voorraden weer op peil te brengen. In dat geval is ons watersysteem in het nieuwe voorjaar gevoeliger voor een eventuele nieuwe droogte. Als er dan weer een droge lente volgt, zijn de effecten ernstiger. In verschillende delen van Nederland speelde dit effect in de opeenvolging van droogtes van 2018, 2019 en 2020.
Het nieuwe onderzoek van het KNMI, in samenwerking met de universiteiten van Wageningen en Utrecht, met behulp van gesimuleerde opeenvolgende droogtes in klimaatmodellen laat zien hoe opeenvolgende droogtes zich kunnen uitten. In figuur 1 hebben twee vergelijkbare meteorologische zomer droogtes (neerslag en verdamping) zeer verschillende hydrologische impact (bodemvocht). De uitdroging van de bodem is in de tweede droge zomer groter dan in de eerste droge zomer.
Figuur 1: Tijdreeksen van neerslag, verdamping, SPEI-6 en bodemvocht in meerjarige droogtes in het Rijn stroomgebied, op basis van klimaatmodel-simulaties. Gekleurde lijnen tonen individuele modellen, de dikke zwarte lijn de 'typische’ meerjarige droogte. Bron: Van der Wiel et al. (2022, ClimDyn).
Opeenvolgende droogtes: pech of zit er meer achter?
In figuur 1 is ook te zien dat de effecten van droogte in de hydrologie langer doorwerken dan in de atmosfeer. Het watersysteem heeft tijd nodig om te herstellen van droogte, en dat duurt langer voor diepe grondwaterlagen dan voor bodemvocht dicht bij het maaiveld. Hydrologisch gezien is er dan sprake van een meerjarige droogte. Echter, vanuit meteorologisch oogpunt zijn het in feite losse gebeurtenissen. De tussenliggende herfst en winter zijn qua neerslag normaal, maar dit neerslagoverschot is niet voldoende om de watervoorraden in de bodem volledig aan te vullen. Er zijn in het onderzoek geen aanwijzingen gevonden voor verhoogde kansen op een meteorologische droogte in jaar twee, nadat er een eerste zomer van droogte heeft plaatsgevonden. De droogte van 2019 volgend op die van 2018 was dus gewoon pech.
Verder vooruitkijkend komt naar voren dat klimaatverandering kan leiden tot een behoorlijke afname van zomerneerslag en een toename van verdamping. Dat maakt dat de kans op het voorkomen van een droogte in onze regio groter wordt. Wanneer die basiskans groter wordt, wordt ook de kans op twee opeenvolgende droge zomers groter (figuur 2). Daardoor neemt de kans op meerjarige hydrologische droogte dus ook toe. Vanuit dat perspectief is er dus wél een meteorologisch proces dat leidt tot meerjarige droogtes, en kan men in de toekomst wellicht niet meer spreken van pech.
Figuur 2: Verandering van de kans op een meerjarige droogte in het Rijn stroomgebied voor verschillende niveaus van klimaatverandering. Bij 1 °C extra opwarming is er een verdubbeling van de kans (Probability Ratio = 2). Bron: Van der Wiel et al. (2022, ClimDyn)
Telers hebben flink last van de droogte
Onderwijl komen er meer en meer verhalen naar voren over telers die zuchten onder deze hitte en droogte. Zo ook teler Leendert van de Velde in een reportage van Omroep Zeeland. "De bladeren van de uien zouden normaal gesproken nog rechtop moeten staan, maar ze zijn door de droogte slap en geknakt." Niet alleen zijn uien doen het niet goed, ook zijn aardappelen zijn ondermaats. "Dit zijn frietaardappels", zegt hij terwijl hij een uitgedroogde aardappel plant uit de grond trekt. "De aardappel zou normaal gesproken tien centimeter moeten zijn, deze zijn nog niet eens de helft."
Aanhoudende droogte zorgt er onder meer voor dat de prijzen van patat en chips omhoog gaan, zo schrijft ook De Gelderlander. Een kleinere oogst leidt tot minder inkomsten voor akkerbouwers en uiteindelijk hogere prijzen in de winkel, zegt voorzitter Teun de Jong van de in Dronten gevestigde Nederlandse Akkerbouw Vakbond. "Je ziet nu al dat de markt reageert op de verwachte prijzen."
Het Belgische Nieuwsblad schrijft dat bij LemBi Fruit het appelplukseizoen door de hitte een week vroeger is gestart dan gewoonlijk. Ook de fruitboeren nemen hun voorzorgen tegen de droogte. Bij LemBi Fruit zijn ze al langer bezig om hun bedrijf klimaatbestendig te maken. "Als fruitboeren zien we de opwarming van de aarde. De bloesem staat een week vroeger in bloei. Doordat de bomen vroeger bloesems dragen, is de kans op vorstschade groter. Achter ons bedrijf hebben we een grote citerne aangelegd, waarin al het regenwater dat op onze loods valt, verzameld wordt. Dat gebruiken we om onze percelen te bevloeien in tijden van droogte zoals nu", aldus Kris Lemmens van LemBi Fruit.
Bron: KNMI