Ondanks de Covid-pandemie volgde vorig jaar de bekroning van een vierjarig lokaal GlobalGAP-programma (speciaal toegespitst op het rural hub initiative van SPAR Zuid-Afrika) in de vorm van een volledige GlobalGAP-accreditatie voor kleinschalige teeltbedrijven die deel uitmaken van dit initiatief in het Mopani District in Limpopo, Zuid-Afrika.
Deze telers, die gevestigd zijn rondom het stadje Ofcolaco, beschikken niet over een officiële agrarische opleiding. Het land waarop zij hun gewassen telen, wordt gepacht van de lokale autoriteiten.
Hun weg naar het bereiken van een voedselveiligheidsaccreditatie is waarschijnlijk het belangrijkste aspect van het initiatief, zegt James Lonsdale duurzaamheidsmanager bij SPAR.
"SPAR begon in 2016 aan deze reis samen met kleine telers en haar besluit om in plattelands hubs te investeren en deze verder te ontwikkelen was gebaseerd op de overtuiging dat kleinschalige teeltbedrijven de sleutel zijn tot nieuwe en duurzamere toeleveringsketens in Zuid-Afrika."
Tumi Moropane, tuinbouwdeskundige van SPAR, samen met Leyda Sekgobela, een deelnemende teler van het rural hub initiative (foto's: SPAR)
“Iedereen in dit land heeft recht op veilig voedsel. Het is erg moeilijk voor kleine teeltbedrijven om een voedselveiligheidsniveau te bereiken dat acceptabel is voor retailers omdat het accreditatieproces omslachtig is. We hebben met het GlobalGAP-team veel werk verzet om een lokaal GAP-instapniveau voor accreditatie te ontwikkelen."
"Het is een geweldig proces geweest omdat er aanvankelijk werd gedacht dat er geen kans was dat kleine telers ooit het GlobalGAP-niveau zouden bereiken maar dankzij dit op capaciteitsopbouw gerichte programma zijn onze telers hier toch in geslaagd. Deze telers zijn nu echt in staat om te concurreren met commerciële telers op het gebied van markttoegang."
Het kunnen voldoen aan GlobalGAP-voorwaarden vereist veel tijd en geld waarover deze telers, die hun bedrijf veelal alleen runnen, niet beschikken. Dit vormt een barrière voor het betreden van markten.
"Toch is het mogelijk en dit programma heeft bewezen dat het kan."
Gegarandeerd markttoegang
Het rural hub initiative is het antwoord van SPAR op de noodzaak om aankomende telers bij de formele economie te betrekken. Dit programma biedt telers gegarandeerd toegang tot markten.
Groenten worden voor Freshline geproduceerd, het eigen AGF-merk van SPAR. De producten die niet aan de eisen van Freshline voldoen, worden in lokale winkels afgezet, en dragen zo bij aan de voedselzekerheid en voeding in de regio.
Momenteel zijn er elf telers betrokken bij het initiatief, waarvan sommigen vanaf het begin. Het programma ging van start op percelen van zo'n 5 hectare die de laatste jaren verdubbelden of verdrievoudigden. Toegang tot een stuk grond van een commercieel levensvatbare omvang is een voorwaarde voor deelname.
De grootste uitdaging tot dusver was volgens James de beschikbaarheid van water. De hoop bestaat dat de flinke regenval van deze zomer de jarenlange droogte heeft doorbroken.
Toen het project het levenslicht zag, verkeerde de regio Ofcolaco (die zeer geschikt is voor de teelt van wintergroenten en exotisch fruit) in een nattere cyclus. "We zouden het aantal deelnemende telers komend jaar kunnen verdubbelen in het geval dat de beschikbaarheid van water is verbeterd."
Ofcolaco is ook de thuishaven van andere groentetelers van SPAR en dan met name Beerseun Boerdery, die al van het begin fungeert als mentor voor de rural hub-telers. Het team van deskundigen van SPAR biedt verdere ondersteuning en verzorgt trainingen op het gebied van zakendoen en voedselveiligheid. Grondbewerkingsmachines worden aan telers verhuurd. James merkt op dat er aanvankelijk sprake was van enige weerstand tegen mechanisatie onder telers. "Nadat de eerste oogsten binnenkwamen en ze de kwaliteit kregen waar zij op hoopten, waren ze overtuigd van de meerwaarde van mechanische bodembewerking."
Hernieuwde focus op hoogwaardige gewassen
Het programma was eveneens bedoeld om ter plaatse groenten te telen voor de rechtstreekse verkoop aan lokale SPAR-winkels binnen een straal van 200km, waarmee de koolstofvoetafdruk kon worden verkleind en de toeleveringsketen verkort.
De telers werden in eerste instantie aangemoedigd om zich te richten op gewassen met een lage waarde, zoals de vollegrondsteelt van kool en spinazie. Het pakstation en de koelcellen bevinden zich in het stadje Ofcolaco.
Het werd echter al gauw duidelijk dat winkeleigenaren in de regio deze producten voordelig in bulk inkochten op de groothandelsmarkt in Johannesburg, waar grootschalige kooltelers profiteren van schaalvoordelen. "De marge op deze gewassen was bovendien zo gering dat dit weinig voordeel opleverde voor telers," legt James uit.
De focus werd daarom verlegd naar de teelt van hoogwaardige gewassen, zoals cocktailtomaten, paprika's en komkommers, die worden geteeld in tunnels en onder netten, die dit jaar werden gebouwd met met financiële steun van de First National Bank en het Kagiso Trust. Zonder deze steun was de introductie van hoogwaardige groentegewassen niet mogelijk geweest, aldus James.
Voordat zij er bij betrokken raakten, werd het rural hub initiative geheel gefinancierd door SPAR, waarbij geen rente werd doorberekend aan telers, die gedurende de jaren hun leningen met de levering van groenten aflossen.
"Hoogwaardige gewassen bieden wat meer bewegingsruimte in termen van marges maar het is een beetje lastig om de juiste mix te kiezen. Er is zeer weinig vraag naar hoogwaardige groenten in lokale winkels. De producten worden daarom naar ons centrale distributiecentrum in Johannesburg gezonden en via ons gecentraliseerde netwerk naar SPAR-filialen in alle grote steden vervoerd."
Een tweede rural hub staat gepland voor het iLembe District in KwaZulu-Natal, waar het afnamemodel en de verscheidenheid aan gewassen zal afwijken van die in de hub in Mopani.
Mogelijk in de toekomst ook fruit
Ofcolaco behoorde tot één van de eerste grote mango- en tomatenteeltgebieden in Zuid-Afrika maar is sindsdien uitgegroeid tot een belangrijk teeltgebied voor wintergroenten. Er zijn nog steeds mangoboomgaarden, alhoewel deze wel aandacht behoeven. De oogst van zomerfruit, zoals mango, citrus en papaja, zou een goede aanvulling kunnen vormen op de teelt van wintergroenten en zo een stabiele en jaarronde inkomsten stroom kunnen genereren.
De fruitteelt vereist grotere percelen om rendabele economische units te kunnen vormen en dat is in deze context een uitdaging maar wel één waarover nagedacht wordt, evenals over de eierproductie.
"Ik denk dat fruit stabielere inkomsten oplevert. Groenten zijn onderhevig aan grotere marktschommelingen."
Zuid-Afrika zou wel wat meer rural hubs kunnen gebruiken
“We beschouwen dit niet als een exclusief SPAR-initiatief. Door samen te werken met andere retailers en afnemers kunnen we de manier waarop we de zaken aanpakken veranderen en kleinschalige teeltbedrijven in staat stellen om deel te nemen aan formele en duurzame toeleveringsketens. Dit kan worden gezien als een manier om meer telers 'aan boord' te krijgen en hen nog meer gewassen te laten telen."
"We kunnen de ontwikkeling van kleinschalige bedrijven niet eigenhandig realiseren. We hebben één succesvolle locatie maar we zouden er veel meer kunnen gebruiken in Zuid-Afrika."
Voor meer informatie: 
James Lonsdale
SPAR
Tel: +27 31 737 3788
Email: james.lonsdale@spar.co.za
https://www.spar.co.za/Home