Hoewel het EU-verdrag met Mercosur (Argentinië, Brazilië, Uruguay en Paraguay) op 28 juni werd aangekondigd, heeft noch de Europese Commissie noch de Spaanse regering de citrussector duidelijkheid verschaft over de specifieke voorwaarden die deze overeenkomst met zich meebrengt. Het Braziliaanse ministerie van Landbouw heeft dit echter al wel gedaan: de tarieven voor Braziliaans geconcentreerd sinaasappelsap zullen in de komende tien jaar stapsgewijs verdwijnen en die voor 100% geperst sap -een strategisch product voor de Spaanse sector- al eerder in zeven jaar.
De douanerechten voor de import van verse sinaasappelen en mandarijnen zullen ook worden afgeschaft hoewel er nog geen details bekend zijn over de deadlines hiervoor. Het Managementcomité voor Citrus (CGC) -de associatie, die de belangrijkste exporteurs in Spanje verenigt, heeft gewaarschuwd voor de "directe impact" die deze overeenkomst op de middellange termijn zal hebben op de verwerkende sapbedrijven in het land. Dit zal op zijn beurt ook weer gevolgen hebben op het inkomen van citrustelers. Het gebrek aan een vaste bestemming voor de jaarlijkse 650.000 tot 800.000 ton aan sinaasappelen die niet geschikt zijn voor de versmarkt en waarmee nog wat verdiend wordt door er sap van te maken, zal niet alleen ernstige economische gevolgen hebben voor telers, maar dreigt ook een milieuprobleem met zich mee te brengen.
Eerste fase na het lossen in een verwerkingsbedrijf
De concurrentie in Europa tussen twee toonaangevende maar uiteenlopende citrus telende landen als Brazilië -bijna uitsluitend gewijd aan de sapsector- en Spanje -gewijd aan het verse product-, zonder de tarieven die tot nu toe al nauwelijks bescherming boden aan Europese telers, is volgens de CGC, "zeer ingewikkeld. Spanje staat op de vierde of vijfde plaats op de ranglijst van de grootste citrustelers (met zo'n 7,5 mln ton) en op de zesde plaats als het gaat om sinaasappels. Het land zet per seizoen tot 5,6 mln ton af en is de leidende exporteur in verse citrus met een volume van 3,7 tot 4,2 mln ton per seizoen. Dat Spanje de leidende citrusexporteur is, is te danken aan de EU-markt, waar 91-93% van de export voor bestemd is, evenals bijna al het sap dat het land produceert. Brazilië is daarentegen dan wel de op een na grootste citrusteler en de grootste sinaasappelteler, maar exporteert nauwelijks vers fruit. Het land is echter met afstand 's werelds grootste sapverwerker met een gemiddelde van 12 mln ton per jaar. De afzet van 100% geperst sap op de Europese markt is momenteel al ongelijk verdeeld: Spanje is goed voor 250.000 tot 300.000 ton, terwijl Brazilië deze cijfers bijna verdrievoudigt.
Het Braziliaanse landbouwsysteem, dat gericht is op de sapsector -met enorme stukken land in handen van een kleine groep eigenaren en met een teeltsysteem dat veel minder veeleisend is dan dat voor de versmarkt- is financieel onhaalbaar voor de Spaanse citrusteelt. Het telen van sinaasappels in het Zuid-Amerikaanse land is minstens drie keer zo goedkoop en het oogsten minstens tien keer zo goedkoop. In dit teeltsysteem ontstaan er bovendien schaalvoordelen in het verwerkingsproces en in de logistiek voor de afzet (95% van het Braziliaanse sap wordt geëxporteerd). De drie grote Braziliaanse bedrijven die het land en de sapbedrijven in handen hebben -Citrosuco, Cutrale en Louis Dreyfus- bezitten vloten met grote schepen. Het kost deze bedrijven momenteel ongeveer evenveel om hun product in de havens van Rotterdam of Gante (België) te krijgen, als het de Spaanse verwerkers kost om hun sap vanuit Andalusië, Murcia of Valencia per tankwagen naar Frankrijk te vervoeren. Volgens het CGC kunnen deze oligopolistische omstandigheden Braziliaanse telers ertoe verleiden als een kartel te werken bij het vaststellen van de prijzen, een verleiding die "met deze overeenkomst sterker zal zijn".
Het versterken van het Braziliaanse aanbod in Europa, waar het land in de sapsector al het grootste marktaandeel in handen heeft (zowel in die van 100% geperst sap als die van sapconcentraat) door middel van de afschaffing van de tarieven, zal het hen mogelijk maken om de prijzen nog meer te verlagen. Dit zou de Spaanse sector onvermijdelijk treffen. Als gevolg van de vergroting van het marktaandeel van de drie Braziliaanse reuzen zullen telers de sinaasappelen die voorheen bestemd werden voor de verwerkende sector niet meer oogsten, aangezien deze niet meer genoeg geld op zullen leveren om de kosten van de oogst te dekken en al helemaal niet die van de verwerking. Dit zal onvermijdelijk ernstige gevolgen hebben voor het inkomen van citrustelers.
Sinaasappelresten die gedroogd worden. Citrus kan milieuproblemen veroorzaken vanwege het percolaat dat het fruit achterlaat.
De regels op het gebied van milieu, plantgezondheid en sociale omstandigheden zijn in Brazilië veel minder veel streng dan in de EU. De Braziliaanse citrusteelt staat bovendien bekend om de hoge aanwezigheid van de meest gevreesde ziektes: citrus black spot (CBS), citrus geschakeerde chlorose (CVC), citruskanker of greening (HLB). Om de verspreiding van het insect dat deze laatste bacterie verspreidt een halt toe te roepen, sproeien grote telers met neonicotinoïden, die in Europa verboden of zeer beperkt toegestaan zijn vanwege hun schadelijkheid en milieu-impact.
"De afschaffing van de tarieven zal de Spaanse verwerkende sector in gevaar brengen en tientallen duizenden Spaanse citrustelers treffen. In Brazilië zal deze verandering slechts ten goede komen aan drie multinationals en niet aan de kleine of middelgrote telers", aldus Manuel Arrufat, voorzitter van het CGC.
Percolaat
Het CGC waarschuwt bovendien voor de milieugevolgen, die het zou hebben als citrustelers het fruit dat uiterlijke gebreken vertoont of niet de juiste maat heeft, niet meer voor de sapsector kan worden bestemd. Op het moment dat telers dit fruit niet meer kunnen afzetten, zullen ze 15 tot 20% van de oogst niet meer inzamelen, hetgeen zou leiden tot ongebruikt afval dat percolaat produceert, grond en water verontreinigt en de aanwezigheid van schimmels en plagen op het land vermenigvuldigt.