Het zijn enerverende tijden op de tomatenmarkt. Veel landen bevinden zich in de overgangsperiode tussen het import- en het exportseizoen. Ondertussen wordt de ontwikkeling van het ToBRFV-virus wereldwijd met argusogen gevolgd. In Europa zijn al diverse gevallen bekend en het is nog onduidelijk of uitroeiing van het virus mogelijk is. Het Amerikaanse ministerie van handel heeft een terugtrekking uit het Tomato Suspension Agreement aangekondigd. Dit zou grote financiële gevolgen kunnen hebben voor Mexicaanse tomatentelers.
Nederland: Angst voor ToBRFV
In Nederland is het traditionele kasgroentenseizoen inmiddels goed op gang gekomen. De producties uit de onbelichte teelt en de biologische teelt nemen toe, waardoor de prijzen onder druk staan. Dit geldt met name voor trostomaten. Trostomaten hadden het sowieso moeilijk afgelopen winter. De prijzen voor de belichte teelt waren met name in februari ‘dramatisch slecht’. Voor de belichte teelt was het zaak om de winterproductie weg te hebben voordat de onbelichte teelt op de markt kwam.
Ondertussen hopen telers van biotrostomaten dat er na twee moeilijke jaren weer een jaar met betere prijzen volgt. Als het om goede prijzen gaat, moet er naar telers van vleestomaten
gekeken worden. Zij ontspringen momenteel redelijk de dans met goede prijzen als gevolg van een goede vraag.
Wat telers naast de prijzen vooral bezighoudt, is het virus ToBRFV. Eind vorig jaar werd het virus gevonden in Duitse kassen, al eerder kwam het voor in Israël, Californië en Mexico en inmiddels is ook besmetting in Italië vastgesteld. ToBRFV is een relatief nieuw virus en is nauw verwant aan TMV en ToMV. Dit soort virussen zijn zeer hardnekkig en dat is ook waar telers mee worstelen. In Israël, waar het virus al langer rondwaart, schakelen telers over op kortere tomatenteelten. Zo kunnen ze de teelt staken voordat de gevolgen te groot worden.
Het virus, dat volgens de telers daar via Nederlands zaad in de Israëlische tuinbouw terecht is gekomen, is via grondmachines verder verspreid. Doordat de grond waarin geteeld wordt continu zorgt voor herbesmetting, is het wachten op resistente rassen, zo lieten Israëlische telers ons weten. Tot die tijd proberen de telers met meerdere kortere teelten in een jaar de gevolgen te beperken.
De directe gevolgen voor de markt aldaar lijken nog beperkt. Het areaal is de afgelopen jaren uitgebreid, dus de totale opbrengst leidt er vooralsnog niet over. Desondanks zijn de prijzen dit seizoen in Israël bovengemiddeld goed.
In Mexico en Italië worden regelmatig bijeenkomsten gehouden om het belang van hygiëne in de teelt de benadrukken. “Preventie is de beste verdediging”, is het devies en alles wordt op alles gezet om de sector daarnaar te laten acteren.
Ook in Nederland is het virus gevonden, maar verder is er vooral nog heel veel onduidelijkheid. Officieel is er door de verantwoordelijke instanties ook nog niets bevestigd over de vondst van ToBRFV – iets dat ook niet officieel hoeft, omdat het geen quarantaine-status heeft. Wel zijn er hygiëneprotocollen verspreid, ook onder paprikatelers voor wie het virus ook een bedreiging vormt. Door de NVWA wordt ondertussen hardop getwijfeld of uitroeiing van het virus mogelijk is, omdat het een virus is dat zich makkelijk verspreidt via contact. Telers kunnen momenteel alleen maar hopen dat zij niet besmet raken en sluiten hun bedrijven zoveel mogelijk af.
Nederlandse importeurs vertellen dat het Canarische tomatenseizoen tevredenstellend verlopen is. Het Canarische seizoen startte in november goed. Het Holland-seizoen was toen eerder afgelopen en er waren weinig importtomaten op de markt. December verliep redelijk, januari was acceptabel, februari verliep moeizamer en maart ging weer redelijk. Zeker tot en met Pasen worden redelijke prijzen verwacht.
Duitsland: Marokko ten einde, eigen oogst start langzaam
“De vraag naar grote maten was dit jaar zeer hoog, in tegenstelling tot het aanbod. Dit werd op den duur dan ook een probleem voor ons”, vertelt een handelaar uit de regio Hamburg. “Over het algemeen neigt de markt naar kleinere sorteringen. Dit is vooral in de retail te merken. Momenteel stijgt echter ook de vraag vanuit de horeca, omdat de juiste sortering voor dit segment nauwelijks voorhanden is.” Wat de rassen betreft, is de vraag zeer afhankelijk van de clientèle: “Grotere rassen worden voornamelijk door horecaleveranciers afgenomen, terwijl de kleinere tomaten hier nauwelijks verkocht worden en eerder in kleinere supermarkten dan wel direct in de retail belanden.”
Doordat het Marokkaanse tomatenseizoen ook langzaam op zijn einde loopt, gaan de prijzen over de gehele linie de hoogte in. “Dit konden we op voorhand niet goed inschatten, anders hadden we wel meer handelswaar opgeslagen.” Marokkaanse groenten worden in de Duitse handel steeds meer als goedkoop alternatief voor Spaanse handelswaar gezien. “De dagen dat het Marokkaans product qua kwaliteit te wensen overliet, liggen inmiddels ook ver achter ons”, aldus de handelaar. Zodra Marokko teneinde loopt, worden de tomaten uit Spanje of Nederland geïmporteerd. “Ook hebben we reeds aanbiedingen uit Egypte ontvangen”, bevestigt de importeur. Ook Duitse tomaten worden binnen enkele weken in grotere hoeveelheden verwacht: Deze worden tegen die tijd ook uit de regio Hamburg verhandeld.
België: Lichte prijsdruk op de markt
In België zijn er nog geen gevallen bekend van bedrijven die zijn besmet met het ToBRFV-virus. Er worden wel voorzorgsmaatregelen genomen, maar het virus vormt tot nu toe nog geen grote bedreiging. Het tomatenareaal breidt nog steeds uit. Er wordt veel geïnvesteerd in teelt onder LED. Tomaten hebben het de afgelopen periode redelijk goed gedaan, maar er begint een lichte druk op de prijs te komen omdat er nog Marokkaans product op de markt is en de grote producties op gang komen.
Frankrijk: Telers stappen in specialty-segment
Franse telers staan aan het begin van het seizoen. De prijzen liggen iets lager dan vorig jaar maar zijn nog wel tevredenstellend, laat een handelaar weten. De opbrengst van de oogst verschilt sterk per bedrijf. Naar verwachting komen er steeds meer specialty’s op de Franse markt. Na de slechte prijzen voor trostomaten van vorig jaar stappen veel telers in dit segment. De vraag naar deze variëteiten is hoog. Volgens een teler kent iedere Fransman tegenwoordig tenminste één specialty. Een andere belangrijke tendens op de Franse tomatenmarkt is de vraag naar pesticidevrije tomaten. Het slechte imago van de smaak van kastomaten blijft voor telers een uitdaging.
Marokkaanse importtomaten komen aan het einde van het seizoen. De planten geven geen grote vruchten meer, waardoor er veel kleine maten op de markt zijn. De prijzen liggen tussen de €0,50 en €0,70 per kilo.
Spanje: Telers switchen naar andere producten
Het Spaanse exportseizoen loopt over drie of vier weken af, omdat veel Europese retailers dan overgaan op Nederlandse tomaten. Momenteel heeft Spanje kleinere volumes dan vorig jaar rond deze tijd. Dit komt doordat telers de laatste jaren minder lentetomaten planten door problemen met het Tuta Absoluta virus. Veel telers gaan over op de teelt van watermeloenen. Er is een tekort aan medium en grote tomaten en een overvloed aan kleine maten (vooral M en MM). Hierdoor importeren veel Spaanse retailers vleestomaten uit Nederland.
Over het algemeen lagen de volumes dit jaar wat lager dan vorig jaar. De prijzen voor de Marmande en Raf-tomaten waren goed. Ook de prijzen voor de pruim- en trostomaten waren niet slecht. Aan de andere kant was de markt voor losse tomaten niet zo goed. Spaanse exporteurs hadden dit jaar geen last van Turkse concurrentie, maar Marokko exporteert daarentegen steeds hogere volumes losse tomaten naar Spanje en andere Europese bestemmingen.
Spaanse telers lijken jaarlijks minder tomaten te planten. Ze gaan over op producten als paprika, courgette of watermeloen. Volgens een exporteur is de belangrijkste reden de toenemende concurrentie vanuit Marokko. Vanaf januari dit jaar zorgde de verhoging van het minimumloon ervoor dat de productiekosten met 20-25% toenamen. Dit maakt het moeilijker om winst op de tomaten te behalen.
Italië: Stabiele balans tussen vraag en aanbod
Met meer dan 114.000 ton is Nederland de belangrijkste tomatenleverancier voor Italië. De meeste Italiaanse tomaten worden geëxporteerd naar Duitsland (61.000 ton in 2018). In 2017 bestond het areaal voor tomaten bestemd voor de versmarkt uit 25.000 hectare (kas en vollegrond samen). Meer dan 70% zijn vollegrondstomaten. Deze zijn goed voor een opbrengst van meer dan 1 miljoen ton. 45% van de totale Italiaanse tomaten wordt geteeld op Sicilië.
Een expert uit de sector laat het volgende weten: “In de winter vormen Marokkaanse importtomaten een probleem, omdat ze onze prijzen omlaag drijven. Tegelijkertijd worden er steeds meer innovatieve kassen gebouwd in Noord-Italië, Duitsland en Oost-Europese landen. Dit betekent dat er de volgende jaren minder export mogelijk zal zijn, omdat consumenten vaak voorkeur hebben voor een lokaal product.”
“De afgelopen weken was de balans tussen vraag en aanbod redelijk stabiel. Prijzen liggen rond het gemiddelde, alhoewel dit per product verschilt. In het buitenland is er al een overaanbod. In Nederland staan de prijzen bijvoorbeeld behoorlijk onder druk,” zegt de tomatenexpert.
“Om de sector te promoten is het nodig dat bedrijven meer op kwaliteit focussen. Met behulp van innovatieve gewasbeschermingstechnieken die ervoor zorgen dat zich zo min mogelijk residu van de bestrijdingsmiddelen op de producten bevindt, kunnen telers gezonde producten leveren. Om aan de vraag van supermarkten te beantwoorden moet de sector zich ook focussen op producten die zowel een goede smaak, als een goede houdbaarheid hebben.”
Een nieuwe tendens op de markt is de aandacht voor specialty’s. De expert legt uit dat de vraag hiernaar toeneemt, in ieder geval in Europa. Officiële cijfers laten zien dat de tomatenconsumptie wat afneemt in volume, maar hoe dit zich verder ontwikkelt hangt allemaal af van de vraag naar pruim-, cherry- en gekleurde tomaten. “Op de middellange en lange termijn blijft dit segment waarschijnlijk groeien. Ook de vooruitzichten voor medium producten van een zekere kwaliteit zijn goed.”
Zoals bleek uit de internationale conferentie van de Tomato Contact Group, zijn er steeds meer zorgen om virussen. “Op Sicilië houden telers in de gaten hoe en of het ToBRFV-virus zich ontwikkelt. Sommige bedrijven passen strengere regels toe bij het betreden van de kassen om potentiële besmettingen zo veel mogelijk te voorkomen. Er zijn grote zorgen in Centraal en Noord-Europa, waar het virus de kop al heeft opgestoken (waarschijnlijk zowel in Nederland als in Duitsland). Dit geldt vooral voor kastomaten uit de belichte teelt, waar de schade enorm lijkt te zijn. In het Middellandse Zeegebied is het makkelijker om de risico’s te verkleinen door het toepassen van een korte teeltcyclus. Dit heeft in Israël al resultaat opgeleverd. Hier worden gemiddeld twee tot drie korte cycli gerealiseerd.”
Zuid-Afrika: Kleine volumes zorgen voor hoge prijzen
Het tomatenseizoen is erg moeilijk geweest. De aanvoer lag de afgelopen zes weken zo’n 40% onder de aanvoer van vorig jaar rond deze tijd, vertelt een handelaar. Door de weersomstandigheden was het seizoen in sommige teeltgebieden eerder afgelopen, terwijl het in andere gebieden later begon.
In het Noorden van het land is het droog. Dit heeft de volumes naar beneden gebracht. In de centrale provincies regende het tijdens de oogstperiode en werden sommige plantages getroffen door hagel. De aanvoer vanuit het Noordoosten en de Westkust begint op gang te komen en eind april zou de markt voller moeten zijn.
De prijzen liggen hoog. In het Noorden van het land gaat R18 weg voor €1,24, en R15 voor €0,95 per kilo. In de Kaap liggen de prijzen iets lager, omdat de volumes daar hoger zijn. In het Noorden van het land bereikt R15 een prijs van €0,95 per kilo en R18 een prijs van €1,14 per kilo.
In het Noorden heeft een aantal belangrijke teeltbedrijven last gehad van ziektes. Dit geeft telers uit de Kaap de mogelijkheid om grotere volumes in het Noorden te verhandelen dan normaal. Supermarkten hebben moeten puzzelen om alternatieve leveranciers te vinden.
Australië: Grote toename in export
Voor de meeste variëteiten heeft Australië jaarrond een stabiele productie. Traditioneel gezien worden tomaten in de noordelijke staten in de vollegrond geteeld, maar te laatste jaren is er een groeiende trend zichtbaar naar teelt in de kas. Voor het seizoen dat eindigde in 2018, laten statistieken van Hort Innovation zien dat er in Australië 484.073 ton werd geoogst. Dit is een toename van 14%. Tegelijkertijd nam de waarde met 5% af naar $609,9 miljoen. De export nam met 52% toe ten opzichte van het jaar ervoor en bereikte 804 ton. De waarde nam 20% toe en bereikte $3 miljoen. Nieuw-Zeeland was de belangrijkste bestemming voor Australische tomaten. De import overtrof de export ruimschoots. In totaal werd er 926 ton naar Australië geëxporteerd. Vollegrondstomaten hadden het grootste marktaandeel (42%), gevolgd door Truss (33%), cherry- en druiftomaten (22%) en Romatomaten (3%).
Nieuw-Zeeland: Telers zijn alert op ToBRFV
Statistics NZ laat weten dat de retailprijs van tomaten de afgelopen maand is toegenomen tot een gemiddelde van NZ$5,20 per kilo in maart 2019. Dit is 44% hoger dan in februari. De totale waarde van de sector is $131 miljoen per jaar, inclusief $12,24 miljoen voor de export. Australië en Japan zijn de belangrijkste bestemmingen. Volgens TomatoesNZ zijn er nog geen gevallen van het ToBRFV-virus bekend in Australië en Nieuw-Zeeland. De sector houdt de situatie goed in de gaten. Het virus wordt beschouwd als een nieuw risico dat zich snel verspreidt over de verschillende continenten. Nieuw-Zeelandse telers worden verzocht om alle onbekende plantsymptomen te melden bij de MPI exotic pest and disease hotline (0800 80 99 66).
VS: Sector wacht met spanning op 7 mei
Noord-Amerika gaat van de winterteelt over op de lenteteelt. De aanvoer ziet er veelbelovend uit. “In Zuid-Florida zijn nog steeds vollegrondstomaten beschikbaar. De oogst van de lentetomaten begint ergens in de komende tien dagen. Dit seizoen is maar kort en loopt tot juni,” vertelt een handelaar. Tegelijkertijd staan regio’s als Nogalez, Arizona, aan het einde van het seizoen. De Mexicaanse productie loopt door. “De aanvoer vanuit Mexico is goed, maar niet overweldigend. De volumes Roma- et ronde tomaten zijn beperkt,” voegt de handelaar toe.
Het Mexicaanse seizoen voor kastomaten loopt waarschijnlijk uiterlijk door tot half mei. De binnenlandse teelt neemt ondertussen toe. “De oogst loopt jaarrond door, dus naarmate de dagen langer worden, gaan de volumes omhoog,” vertelt een teler.
De problemen aan de Mexicaanse grens zorgen voor uitdagingen voor importeurs. “We moeten vechten om producten in te kunnen voeren,” laat een importeur weten. “De vertraging loopt op tot een hele dag, omdat de douanebeambten breed worden ingezet en dus in mindere mate beschikbaar zijn om ingevoerde producten te controleren.”
7 mei is een belangrijke datum voor de tomatensector. Half februari heeft het Amerikaanse ministerie van handel een terugtrekking uit het Tomato Suspension Agreement aangekondigd. Dit zou kunnen resulteren in hogere kosten, waaronder een tarief van 17,65% voor Mexicaanse tomaten.
De vraag naar tomaten in de VS is goed. Nu het weer mooier wordt, neemt deze toe. De prijzen zijn stabiel. “Vraag en aanbod zijn goed in balans,” zegt de importeur. “Het verschil met vorig jaar is niet groot. Misschien dat de prijzen dit jaar 10-15% hoger liggen.”