In de Langkloof is de bloeiperiode in de meeste hardfruitboomgaarden voorbij en zijn telers druk met het dunnen van de bomen. Hoewel de waterreservoirs goed gevuld zijn, had het nieuwe seizoen toch een onaangename verrassing in petto. Een jaar geleden lag het peil van de dammen in Langkloof op 30% en dat van de nabijgelegen Kouga Dam op 12,6% (dat later zou dalen naar slechts 6%), maar golden er geen waterbeperkende maatregelen voor telers.
Dit jaar, na de goede regens van vorige maand, is het peil in de dammen in Langkloof naar 100% gestegen en dat van de Kouga Dam naar 54,6%. Toch beschikken telers in de Langkloof nu over slechts 20% van hun gebruikelijke waterquotum en dat aan de vooravond van het nieuwe appel- en perenseizoen. Een vijfde van de Zuid-Afrikaanse appelen wordt in deze streek geteeld.
Hardfruitboomgaarden in de Langkloof, die zich zowel over de West- als Oostkaap uitstrekt
Citrus- en groententelers in de regio Gamtoos (Hankey en Patensie) hebben al sinds 2018 te maken met een waterbeperking tot 80% (voor een deel van het citrusseizoen 2017-2018 was dit nog 40% van het quotum) en de groententeelt heeft hier ernstig onder geleden. Citrusboomgaarden gaan de periode van fruitval in, terwijl het kwik in de regio Gamtoos de laatste tijd herhaaldelijk tot boven de 40°C is gestegen.
Volgens een aankondiging in de Staatscourant zullen de waterbeperkingen volledig worden opgeheven zodra het peil in de Kouga Dam 65% heeft bereikt. Zo niet, dan zullen de beperkende maatregelen pas op 1 juni 2019 opnieuw beoordeeld worden omdat het watermodel van het ministerie slechts eenmaal per 'waterjaar' aanpassingen toestaat.
Telers zijn niet uit op opheffing van de beperkingen maar zouden tevreden zijn met 50%, of zelfs 40%, van hun gebruikelijke quotum. Tot dusver is men nog niet aan deze eis tegemoet gekomen.
Deze starre opstelling wekt de woede van telers in de Langkloof en Gamtoos. De droogte van de voorbije drie jaar heeft al tot aanzienlijk banenverlies geleid, met name onder de toch al kwetsbare groep seizoenarbeiders.
Geen inspraak
“Het is belangrijk om te vermelden dat er in de Langkloof voor 2018 nooit waterbeperkingen golden. Begin dit jaar werd ons waterquotum met 60% verlaagd, waardoor we ons met 40% moesten zien te redden. Toen ons ter ore kwam dat het ministerie van plan was om het naar 80% te beperken, ben ik naar een bijeenkomst van het Algoa Water Supply System gegaan om hen te vragen de maatregel nog niet te publiceren maar uit te stellen omdat telers in de Langkloof toch nog niet aan het irrigeren waren en er kans was op regen. In oktober en november hadden we zelfs overstromingen," vertelt Marius van der Westhuizen, hardfruitteler in de Langkloof en vertegenwoordiger van Hortgro.
Regering negeert alarmerend rapport over economische effecten
In juni werd verzocht om een overgangsperiode waarin het Bureau for Food and Agricultural Policy (BFAP) een onderzoek uit kon voeren naar de gevolgen van de waterbeperkingen op de fruitteelt in de Langkloof en de plaatselijke economie. Het BFAP-onderzoek wees uit dat een beperking met 70% zou leiden tot een halvering van de hardfruitoogst, waarmee ook de helft van werkgelegenheid in deze toch al arme regio zou verdwijnen (banenverlies wordt geschat op zo'n 6.600) en een verlies van ruim €30 miljoen aan exportinkomsten.
Het ironische is dat de Langkloof nu nog strengere beperkingen te wachten staan dan het ergste scenario waar de BFAP in haar studie rekening mee hield.
Ambtenaren van het ministerie van Water en Hygiëne hebben de weinig rooskleurige voorspellingen aangehoord maar publiceerden vervolgens toch de beperkende maatregelen van 80% in de Staatscourant.
"Ik kreeg gelijk want een week later vulden onze reservoirs zich met regen. Er viel in één weekend tussen de 150 en 300 mm neerslag in de Langkloof."
In de Langkloof en Gamtoos zijn er al jaren signalen van dreigend watertekort maar in plaats van de waterrestricties geleidelijk op te voeren, heeft de regering te lang gewacht en vervolgens onevenredig strenge beperkingen ingesteld. Er zijn berichten over slecht onderhoud aan de infrastructuur en enorme waterverspilling in de Nelson Mandela Municipality (Port Elizabeth) die ook afhankelijk is van de Kouga Dam. De wateropslagcapaciteit is achtergebleven vanwege het uitstel van het Nooitgedacht Project en er is nog niet gestart met het verhogen van de wanden van de Kouga Dam.
De pittoreske Langkloof
“We bevinden ons op glad ijs”
“Wanneer men een appelboomgaard aanlegt, duurt het tussen de 10 tot 12 jaar voordat er winst gemaakt kan worden. We werken in de Langkloof met lange termijn gewassen en kunnen niet zomaar besluiten om dit seizoen over te slaan. We moeten oogsten om onze bomen te kunnen behouden," legt Marius uit. "De afgelopen tien jaar zijn onze marges kleiner geworden maar de inputkosten gestegen, soms wel tot het dubbele van het inflatiecijfer. In de Langkloof en Gamtoos draait het uitsluitend om tuinbouw. Ik denk niet dat de fruitsector in de Langkloof ten onder zal gaan maar we bevinden ons wel op glad ijs."
De afgevaardigde van het ministerie van Water en Hygiëne in de Oostkaap, Portia Makhanya, zou naar verluidt open staan voor de argumenten van de tuinbouwsector en heeft tot het einde van deze maand tijd gevraagd om tot een oplossing te komen. Telers in de Langkloof en Gamtoos bereiden zich voor op een verdere escalatie van de zaak als dit niets oplevert en zullen mogelijk zelfs naar de rechtbank stappen.