Vrijhandelsverdrag Japan biedt kansen voor Nederland

De Japanse aardappelteelt is geconcentreerd in Hokkaido, het noordelijke hoofdeiland. Het land is erg streng in de toelating van buitenlandse consumptie- en pootaardappels. Alleen de VS heeft een klein importquotum. De verwachting is dat de consumptie van aardappelproducten gaat toenemen. Dat biedt kansen voor Nederlandse exporteurs, ook al met het oog op het afgesloten vrijhandelsverdrag EPA.

Het waren de Nederlanders die in de 16e eeuw vanuit Indonesië de aardappel[1] in Japan introduceerde. Meer dan twee eeuwen lang waren wij via het kunstmatige eilandje Deshima voor de kust van Nagasaki het raam op het westen die de Japanners kennis lieten maken met onbekende voedselproducten als koffie, chocolade en bier. Niet dat de aardappel populair was. Aanvankelijk werd het als een curiositeit gezien voor plantenverzamelaars: rijst bleef het voornaamste product.

[1] Jaga-imo (Jap. voor aardappel) is een verbastering van jagatora–imo, wat aardappels van Jakarta betekent.

In negentiende eeuw kwam hier verandering in toen het noordelijke hoofdeiland Hokkaido werd gekoloniseerd en overheidswege geschikt gemaakt voor grootschalige landbouw. Het gematigde klimaat was meer geschikt voor aardappel dan de rijstteelt. Vanuit Europa en de Verenigde Staten werden nieuwe aardappelrassen geïmporteerd. In de Japanse keuken ontstonden aardappelgerechten waarvan de curry tegenwoordig wellicht de meest bekendste is.

Er zijn drie oogsten in Japan: Okinawa produceert in de winter, Kyushu in de lente en herfst en de bulk wordt in de zomer in Hokkaido geproduceerd.

Anno 2018 is Hokkaido nog steeds het belangrijkste aardappelgebied waar ca. 80% van de aardappelproductie plaatsvindt. 10% van de teelt bevindt zich in het zuidelijke Kyushu waar voornamelijk jonge aardappelen worden geteeld. Omdat Japan vrij is van een aantal aardappelziektes is het land erg streng in de toelating van buitenlandse consumptie- en pootaardappels. Alleen de VS heeft een klein quotum van 35.000 ton industrieaardappelen die ook alleen direct aan de fabriekspoort geleverd mag worden.

Vorig jaar werd duidelijk hoe kwetsbaar de aanvoer van de Japanse aardappelmarkt is toen een serie tyfoons de aardappeloogst in Hokkaido deed mislukken. Japan probeerde met diverse landen tot aardappelprotocollen te komen om de toevoer van industrieaardappelen veilig te stellen. De tijd was hiervoor echter te kort en het aanbod te gering. De prijzen van aardappelproducten schoten hierdoor in Japan omhoog. Soms tot wel zes keer zoveel als normaal: 10 euro voor een zak chips. 

Het populaire merk Calbee, met een marktaandeel van 73% verreweg de grootste chipsproducent in Japan, zag zich zelfs gedwongen om vijftien soorten chips tijdelijk niet meer te leveren. Volgens Calbee waren Japanse importbeperkende maatregelen mede de oorzaak van tekorten aan aardappelen. In 2018 lijkt de oogst zich voorzichtig te herstellen van de schade. Desondanks liggen de groothandelsprijzen van aardappels met gemiddeld tussen de 100 en 250 yen per kilo hoog (100 yen = circa €0,76).

De aardappelproductie blijft echter jaarlijks langzaam teruglopen. Structurele problemen zijn de vergrijzing, gebrek aan opvolgers en arbeidstekorten. De teelt is voornamelijk kleinschalig. Zelfs in Hokkaido heeft het gemiddelde teeltbedrijf 30 hectare waarvan 5 hectare voor aardappelproductie is bestemd. In de rest van het land zijn de bedrijven veel kleiner. Hoewel in Hokaiddo een redelijke mechanisatiegraad is, wordt nog steeds veel met de hand gedaan.

De aardappelen worden afgezet via de machtige JA-coöperaties. Zij zorgen voor opslag en weten hoge prijzen voor de telers af te dwingen: ook omdat er geen concurrentie is van import. Op de groothandel in Tokio worden bijvoorbeeld prijzen tussen 100-250 yen per kilo consumptieaardappelen betaald. Die hoge prijzen zijn ook nodig omdat de kostprijs van de aardappelen met €0,21 hoog (2x Nederland) ligt omdat de opbrengst met 31 ton per hectare laag is. Verwerkers als Calbee hebben dus een groot probleem met de aanvoer van hun grondstoffen. Efficiency wordt dus steeds belangrijker.

In 2017 heeft de Japanse regering heeft $27 mln. extra uitgetrokken om de sector te ondersteunen met meer en betere pootaardappelen, grondverbetering en nieuwe machines. Japan loopt bijvoorbeeld achter met goede pootaardappelrassen. Dit moet leiden tot 10% meer pootaardappelen en 30% meer industrieaardappelen (770.000 ton in 2021). Dit biedt kansen voor de export van Nederlandse agritech om een rol te spelen in de modernisering van de Japanse aardappelsector. Er is hier budget en behoefte aan landbouwtechnologie en -equipement, met name op het terrein van robotica, ICT- automatisering en ketenmanagementsystemen. Kostenreductie en verhoging van arbeidsproductiviteit hebben in Japan eerste prioriteit. Ook voor machines voor de voedselverwerkende industrie (Calbee) liggen kansen.

In 2017 ondertekende NAK-Tuinbouw een MoU met NARO - het Japanse onderzoeksinstituut voor pootaardappels - om samen te werken op gebied van DUS-testen en onder meer nieuwe rassen te onderzoeken. Japan heeft te weinig goede pootaardappelrassen en geen instroom van nieuwe soorten.

De Japanse consumptie van aardappelen ligt met 20,8 kilo per hoofd van de bevolking nog steeds flink onder dat van Nederland. Nederlanders eten gemiddeld 86 kilo aardappelen, waarvan 53 kilo vers en 33 kilo als bewerkt product. De markt van koelverse aardappelproducten (geschilde aardappelen) groeit en speelt in op trends als gemak, smaak en vers. Langzamerhand is in Japan wel een trend om meer bewerkte producten te eten, met name chips, terwijl de verkoop van verse aardappel jaarlijks langzaam daalt. Dit past ook binnen de trend van meer convenience.

Omdat Japan een aardappelgrondstof probleem heeft, biedt het recent afgesloten vrijhandelsakkoord (EPA) tussen EU-Japan nieuwe kansen aan de export van bewerkte aardappelproducten. De verse aardappelmarkt zal wel beschermd blijven via SPS-maatregelen. Maar de tarieven op diepgevroren frites, aardappelzetmeel, -vlokken en aardappelpuree zullen echter gefaseerd naar nul worden verlaagd. Zie tabel hieronder:

De Japanse aardappelverwerkende industrie produceert voornamelijk chips. Meer dan 90% van de diepgevroren aardappelproducten – zo'n 385.000 ton - hoofdzakelijk patat, wordt geïmporteerd. Gegevens de groei van fastfood en food service in Japan zal de consumptie van diepgevroren producten toenemen. Vorig jaar met 6,6% en dat zet de komende jaren door. Met de binnenlandse productieproblemen zal de aardappelimport alleen maar toenemen.

Op dit moment wordt de exportmarkt voor bewerkte aardappelproducten door de Verenigde Staten gedomineerd. Naast de levering van verse industrieaardappelen is bijna 80% van de fritesmarkt in Amerikaanse handen ($ 306 mln.). Hoewel Nederland een belangrijke aardappelexporteur is, is het aandeel met 5% ($ 21 mln.) eerder bescheiden. De komende jaren zullen EU-landen als België, Duitsland en zeker ook Nederland hier marktaandelen kunnen halen, die nu 8,5% importheffing moeten betalen, terwijl voor EU-producten binnen vier jaar een nultarief gaat gelden. Op dit moment is Aviko al actief met een handelskantoor in Japan.

-Het Nederlandse aardappelcluster exporteert op moment voor zo'n €30 mln. aan agrotech en aardappelproducten.

-EPA biedt een kans voor NL-aardappelverwerkers om marktaandeel van de Verenigde Staten af te pakken;

-Nl-agri-tech kan een rol spelen in de modernisering van de Japanse aardappelsector, met name op het terrein van robotica, ICT-automatisering en ketenmanagementsystemen. Ook voor machines voor de voedselverwerkende industrie (Calbee) liggen kansen als het innovatief is. De aardappelverwerkende industrie is op dit moment de driver in de markt.