Gert Kema:
"Toch toekomst voor de banaan"
De exportbanaan Cavendish doet het goed op alle soorten bodem en was jarenlang weinig gevoelig voor de Panama-ziekte. De Cavendish werd daarom door de grote bananenproducenten massaal aangeplant op de oude Gros Michel-plantages. Het 'agronomisch mirakel' Cavendish werd dominant op de internationale markt en heeft in bijvoorbeeld India en Oost-Afrika lokale variëteiten gedeeltelijk verdrongen, zegt professor Kema. "Bovendien houden de retailers de kiloprijs op een minimum, omdat bananen in de supermarkten voor topomzet zorgen. Het zijn geldmachines, vergelijkbaar met katoenen T-shirts. Net als voor andere 'orphan crops' geldt dat investeringen in de financieel florerende bananenbranche zijn achtergebleven. Er is geen geld gestoken in basaal wetenschappelijk onderzoek. En dat komt nu slecht uit."
Cavendish bananenplant, aangetast door Panama-ziekte, veroorzaakt door Tropical Race 4 (TR4). De plant zal spoedig ten ondergaan, net als de bananen. De schimmel heeft de grond voor jaren besmet.
Opleving Panama-ziekte
De veroorzaker van de Panama-ziekte is een Fusarium-schimmel, die inmiddels een extreem schadelijke variant kent, bekend als TR4 (Tropical Race 4), met desastreuze gevolgen. En er zijn geen zadenbanken met uitgangsmateriaal voor nieuwe variëteiten om de Cavendish te vervangen. "We zijn terug bij af", concludeert de hoogleraar. Cavendish heeft één groot nadeel. Er is geen genetische variatie. De bananen van de grote merken of van fair trade zijn genetisch identiek. Het zijn klonen geteeld in extreme monoculturen. Bijgevolg zijn alle exemplaren even gevoelig voor schimmelziektes", zegt hij.
"Tegelijk zie je dat de grote producenten zich blindstaren op het behoud van de Cavendish en de praktijk daaromheen", kritiseert hij. "De Panama-ziekte is al vanaf 1960 bij Cavendish in Taiwan bekend, maar eerst toen wij aantoonden dat de TR4-schimmelvariant al in Jordanië, en later in Libanon, Pakistan, Laos en Mozambique is opgedoken, ontwaakte de sector en riep plots op tot noodmaatregelen. Daarbij komt dat slechts 15 % van de oogst bestemd is voor de export, terwijl de overige productie op de lokale markt wordt afgezet. Miljoenen boeren zijn afhankelijk van een goede oogst. En die wordt bedreigd door de introductie van de TR4-schimmelstam via nieuwe Cavendish aanplant in 'schone' gebieden door conservatieve marktpartijen."
Redding banaan
Om de schimmelvariant TR4 te bedwingen is zowel genetische kennis van de bananensoorten als van de schimmel noodzakelijk. In de onderzoeksgroep van Gert Kema zijn inmiddels duizend stammen van Fusarium in kaart gebracht en kon een stamboom van de schimmel worden opgesteld. Zo zien ze vanwaar de schimmel zich oorspronkelijk verspreidde en komen parallellen met menselijk migraties in beeld.
Ook concentreert de groep zich op veredelingsprogramma's vanuit wilde bananensoorten. "Want genetische variatie is een absolute voorwaarde om de meeste problemen met bananen het hoofd te bieden en bovendien geeft het de consument meer keus". Met het ontwikkelen van nieuwe variëteiten is zeker tien jaar gemoeid. Daarnaast wil de Wageningse hoogleraar wetenschappelijk samenwerken met partners uit het bedrijfsleven zodat oplossingen ook daadwerkelijk toepassing vinden in de bananeneconomie. Maar ook zoekt de onderzoeksgroep contact met kleine bananenboeren om hun vragen, dilemma's, variëteitenkeuzes en toegang tot de markt te onderzoeken. Dit moet er mede toe leiden dat zij straks de keus hebben uit verschillende resistente bananenvariëteiten.
Meer informatie:
Wageningen University & Research
prof.dr. Gert Kema
Laboratorium voor Fytopathologie
tel. 0317 480 632
gert.kema@wur.nl