In februari van dit jaar keerde het tij voor een groep zwarte citrustelers dankzij de oprichting van de holding Eden Agri Citrus, die een meerderheidsbelang heeft in het pakstation van Eden Agri Services even buiten Fort Beaufort.
Eric Nohamba, die al 26 jaar citrus teelt, is voorzitter van Eden Agri Services. Directeur Siseko Maqoma: "Vanaf het begin had Shaun Brown, die de enige eigenaar was sinds het pakstation in 2010 in gebruik genomen werd, de visie dat wij allemaal eigenaar zouden moeten worden van het pakstation maar helaas had niemand van ons op dat moment genoeg geld om aandelen te kopen. Nu zijn we echter in het stadium beland dat vijf zwarte telers 70% van de aandelen van Eden Agri Services bezitten."
Eden Agri Services wordt gevormd door tien telers die hun producten aan het pakstation leveren, waar op dit moment clementines en Navels verpakt worden. Ongeveer 75% van het fruit dat hier wordt verpakt, is bestemd voor de exportmarkt. (In het pakstation kunnen ook avocado's verpakt worden, die goed gedijen in deze regio en een mooie aansluiting zouden vormen op het einde van het citrusseizoen in september.)
Het pakstation heeft onlangs een nieuwe verpakkingslijn met vier lijnen en optische sorteerder in gebruik genomen en beschikt nu over de capaciteit om haar huidige activiteiten te verdubbelen. Al het citrus wordt vermarkt door het in Port Elizabeth gevestigde bedrijf Safpro.
Het pakstation van Eden Agri Services nabij Fort Beaufort
"We proberen elkaar echt te helpen en tot steun te zijn. Alle satsuma's van ons bedrijf komen van Shauns plantage dus zodra het satsumaseizoen begint, helpen wij met de pluk."
"Deze streek is van oudsher zeer arm en dit pakstation is een baken in de regio," vervolgt Siseko (een directe afstammeling van de beroemde Khosa-koning Maqoma die net als Nelson Mandela op Robbeneiland gevangen werd gehouden voor zijn strijd tegen de Britse overheersing). "Als je onze productiegebieden en het pakstation weg zou denken, blijft er maar weinig over."
Om deze reden heeft Eden Agri Citrus investeerders benaderd om de omliggende plattelandsgemeenten te betrekken en de gemeenschappelijke gronden in het stroomgebied van de rivier de Kat te ontwikkelen door er citrus voor de export te telen, waarvoor Eden Agri Citrus de technische expertise in huis had.
Siseko Maqoma en Eric Nohamba op Gonzana Farm, het bedrijf van Siseko
Eigendomsoverdracht verloopt zeer traag
Eric Nohamba, Siseko Maqoma en hun collega's hebben een goede reden om aan de tuinbouw vast te houden omdat zij begunstigden zijn van een privatiseringsprogramma dat bijna dertig jaar geleden in gang werd gezet door het parastatale Ulimoco in het voormalige (en schijnbaar onafhankelijke) thuisland Ciskei en dat was bedoeld om economisch rendabele landbouwkavels aan zwarte telers over te dragen.
Het programma werd aangevuld met cursussen die verzorgd werden door citrusdeskundigen uit Israël. Een aantal begunstigden bracht zelfs een bezoek aan citrusplantages in Israël en Florida maar de werkelijke eigendomsoverdracht is nu, vele jaren later, nog steeds niet afgerond.
Eric noch Siseko zijn officieel eigenaar van de plantages waar ze nu al ruim een kwart eeuw werkzaam zijn. Dit heeft uiteraard grote gevolgen voor hun kansen om productiekapitaal te genereren en hun productie uit te breiden met het populairste product van deze regio: easypeelers. Hun bedrijven telen nog altijd voornamelijk Navels en dat houdt een kort oogstseizoen in.
Het plukken van Navels op Gonzana Farm in de buurt van Blinkwater, in Oostkaap
Na tientallen ontmoetingen met overheidsfunctionarissen is er nog steeds geen oorzaak aan te wijzen voor de eindeloze vertragingen, vertelt Eric. "Als je er naar vraagt, antwoorden ze dat er een wisseling van personeel heeft plaatsgevonden of dat er stukken kwijtgeraakt zijn. Sommige zwarte telers binnen dit programma hebben echter wel met succes hun eigendomsaktes weten te bemachtigen." Hebben ze dan nooit overwogen om er maar mee te stoppen vanwege alle obstakels? "We hebben nu eenmaal een passie voor de tuinbouw," is Erics korte maar krachtige antwoord op deze vraag.
"Ondanks alle beproevingen zien we het toch positief in. We boeken vooruitgang, als is dit misschien niet in het tempo waarop we hadden gehoopt," vertelt Siseko. "Ik denk dat we het ergste achter de rug hebben, en dat komt vooral omdat we deze onderneming zijn gestart, die een positieve stimulans voor ons is, met een open, transparante en familiale structuur."
"Shaun is echt tot het uiterste gegaan voor ons."
Safpro in Port Elizabeth vermarkt het citrus van Eden Agri Services
Voor meer informatie:
Shaun Brown
Eden Agri Services
Tel: +27 46 645 1450
Email: shaun@edenagri.co.za