De Westkaap werd onlangs tot rampgebied verklaard vanwege de droogte. Volgens premier Helen Zille is mag zuiver water alleen nog gebruikt worden om te drinken, koken en kleding te wassen." In maart maakte het landbouwdepartement van de Westkaap bekend dat er naar schatting €6,6 miljoen nodig was om telers in de door droogte geteisterde regio's gedurende vijf maanden te steunen. Alan Winde, minister van Economische Ontwikkeling, vertelde dat veehouders en telers die afhankelijk zijn van irrigatie het zwaarst getroffen zijn. "We zien dat de productievolumes wijndruiven zijn gedaald wat deels te wijten is aan een tekort aan irrigatiewater. Dit zal de sector verliezen opleveren die geraamd worden op €34,5 miljoen."
Het is te laat
Sommige gebieden in Boland zijn volledig afgesloten van irrigatievoorzieningen, wat gevolgen heeft voor zo'n 600 druiven- en citrustelers in Bergrivier. FreshPlaza sprak een aantal van hen en hoorde dat velen de verklaring tot rampgebied slechts als een formaliteit beschouwen omdat de regio al geruime tijd kampt met de rampzalige gevolgen van de droogte. "Eigenlijk is het nu al te laat," merkte een druiventeler uit Hexrivier op.
Beperkingen
"De huidige waterbeperkingen voor irrigatie variëren tussen de 30% en 100% in het watersysteem van Bergrivier. Deze beperkingen zullen mogelijk van grote invloed zijn op de tuinbouwproductie in 2017-2018. Er is zeer weinig water beschikbaar gedurende de belangrijke periode na de oogst. In deze periode is irrigatie noodzakelijk om meststoffen door de bodem opgenomen te laten worden ter voorbereiding op het volgende seizoen."
Zorgen
Veel bedrijven beschikken over waterputten en kleine dammen. In sommige gebieden, zoals Olifantsrivier, dat slechts 50 tot 60 meter boven zeeniveau gelegen is, leveren boorgaten echter water met een te hoog zoutgehalte op. "We zitten in een kritische situatie en ik maak me dan ook grote zorgen," vertelt Nico Greeff, die druiven teelt in het district Olifantsrivier. "Momenteel irrigeren we niet wat gevolgen kan hebben voor de vruchtzetting volgend jaar. Normaal gesproken irrigeren we gedurende de wintermaanden eenmaal per maand, behalve wanneer er voldoende neerslag valt. Gelukkig hebben wij ons seizoen voltooid. Groentetelers in de regio echter niet en zij moeten waterputten slaan maar het water heeft veelal een te hoog zoutgehalte. Het lukt hen maar een enkele keer om zoet water te vinden."
Hardfruittelers hebben hun oogst ook al beëindigd. Hannes Pienaar van Capaspan vertelt dat de irrigatie vanuit de Theewaterkloof Dam in Villiersdorp vrijwel gestopt is. Gelukkig hebben zijn boomgaarden op dit moment niet zoveel water nodig. Door het watertekort zagen telers zich genoodzaakt om boomgaarden die pas over een aantal jaren gerooid zouden worden nu al te verwijderen om zo de druk op de watervoorziening te verminderen.
In de regio heeft een aantal telers nog wat zijn waterquota over maar vanwege de lage stand van de Theewaterkloof Dam, die momenteel 14% bedraagt, is het water modderig en van lage kwaliteit.
Volgens professor Wiehann Steyn, manager crop production by HORTGRO, wordt het voor fruittelers onmogelijk om winstgevend te produceren zodra de irrigatie beperkt wordt tot onder de 50% van de waterbehoefte van de boomgaard. "De productie van biomassa van fruitbomen houdt direct verband met de beschikbaarheid van water gedurende het groeiseizoen. Aangezien er geen fotosynthese in de bomen plaatsvindt en koolhydraten geproduceerd worden bij een tekort aan water. Bij middelmatige waterstress, zoals tijdens de laatste twee seizoenen, groeien jonge bomen trager en geven volwassen bomen minder en kleinere vruchten. Ook de kwaliteit van het fruit daalt als gevolg van waterstress vanwege zonnebrand en interne problemen waardoor het fruit ongeschikt is voor de verse verkoop en niet lang bewaard kan worden."
Steyn vertelt verder dat als er deze winter onvoldoende regen valt, er in in het seizoen 2017-2018 rekening gehouden moet worden met ernstige waterstress. "Als de beschikbaarheid van irrigatiewater nog verder daalt, zullen telers alle fruit uit hun bomen moeten verwijderen en minder productieve boomgaarden moeten rooien om water te besparen voor hun overgebleven boomgaarden. Misschien is het zelfs noodzakelijk om de bomen tot aan de grond af te zagen zodat het wortelgestel in elk geval blijft leven."
"De jaarlijkse productiekosten van een appelboomgaard bedragen tot wel €10.000 per hectare. In jaren van grote droogte kunnen telers dus flinke schulden oplopen. De kans dat zij deze schulden met de opbrengsten van toekomstige seizoenen kunnen aflossen, is klein omdat fruitbomen pas 5 tot 6 jaar na het planten volledig productief worden. Het duurt lang voordat alle verloren gegane boomgaarden vervangen zijn en de tragere ontwikkeling van de jonge aanplant kan dan ook aanzienlijke gevolgen hebben op de winstgevendheid, zeker als men bedenkt dat de aanlegkosten kunnen oplopen tot wel €23.600 per hectare."
Jacques du Preez, productmanager hard- en steenfruit bij HORTGRO, beschouwt de situatie vooralsnog niet als rampzalig, hoewel men erop kan rekenen dat de fruitbomen dit jaar niet zo productief zullen zijn. "Dit is de heetste en droogste herfst sinds jaren. De bomen gaan nu een periode van kiemrust in en we hebben in deze periode dus voldoende koude uren en neerslag nodig."
Zo ziet de Boland er normaal gesproken uit in mei
In Citrusdal weten telers zich te redden door zorgvuldig waterbeheer en spaarzaam gebruik van water. In de hele provincie hebben telers hun waterverbruik aangepast door gebruik te maken van sensoren die de vochtigheid van de bodem meten, effectievere irrigatiemethoden en maatregelen om het vocht in de bodem vast te houden.
De meeste telers zijn het erover eens dat er maatregelen voor de lange termijn nodig zijn, zoals het uitbaggeren van dammen en het verhogen van de damwanden.
Premier Zille hoopt dat drastische maatregelen, waaronder het uitroepen van de regio tot rampgebied, positieve effecten zullen hebben. "Dit is een kans voor Zuid-Afrika om zich wereldwijd te profileren als de snelstgroeiende watereconomie." Ze verwijst hierbij naar de elektriciteitscrisis in 2008 die geleid heeft tot talloze initiatieven voor hernieuwbare energievoorziening in de Westkaap, een regio die inmiddels verantwoordelijk is voor 70% van de hernieuwbare energie-opwekking in Zuid-Afrika.
In de Westkaap wordt eerste neerslag van betekenis pas eind juni, begin juli verwacht. Klimaatberekeningen voor de langere termijn gaan er vanuit dat er tegen 2050 30% minder neerslag zal vallen in de Westkaap. In de regio's West- en Oostkaap zijn ongeveer 132.000 mensen direct of indirect betrokken bij de fruitteelt.
Voor meer informatie:
Prof Wiehann Steyn
HORTGRO
Tel: +27 21 870 2900
Email: wiehann@hortgro.co.za