“Niet terugvorderen FresQ-geld geen optie”

Tholen - Voormalig staatssecretaris Bleeker liet eerder doorschemeren dat de FresQ-miljoenen niet zouden worden teruggevorderd van de coöperatie. Vorige week echter schreef Dijksma dat het geld 'in beginsel teruggevorderd moet worden'. Advocaat Eric Janssen is gespecialiseerd in GMO-subsidies: "Nederland moet aantonen dat ze geprobeerd heeft het geld terug te halen."

FresQ
Gaat de Nederlandse overheid het FresQ-geld nu wel of niet terugvorderen – en zo ja, van wie? Dat is al de vraag sinds 2011, toen de Europese Commissie oordeelde dat er onterecht GMO-subsidie is uitgekeerd aan telersvereniging FresQ. De vereniging had geen recht op 20.865.745,28 euro subsidie, omdat de club geen regie had over de afzet. De Europese Commissie vorderde het geld terug van de Nederlandse overheid. Staatssecretaris Bleeker liet eerder doorschemeren het geld niet terug te vorderen omdat de fouten te wijten zijn aan de Nederlandse overheid. Maar daar lijkt staatssecretaris Dijksma het niet mee eens te zijn. "Nederland is op grond van de Europese regelgeving in beginsel verplicht om de onrechtmatig geoordeelde steun bij de eindbegunstigden terug te vorderen", schreef zij vorige week aan de Tweede Kamer.

Terugvorderen
Met de woorden 'in beginsel' lijkt het alsof er een situatie is waarin er toch geen geld teruggevorderd wordt - maar welke situatie dat is, blijft onduidelijk. "Mogelijk bedoelt de staatssecretaris dat het onmogelijk is de GMO-subsidie terug te vorderen", vertelt Eric Janssen. Hij is advocaat bij Dirkzwager en is gespecialiseerd in GMO. "Dat is eigenlijk de enige reden, die een lidstaat kan aanvoeren om niet tot terugvordering over te gaan." Maar dan moet een lidstaat wel actie moet ondernemen om het geld terug te krijgen. "Uit een recente uitspraak van het Europese Hof van Justitie blijkt dat van terugvordering niet kan worden afgezien door simpelweg te stellen dat er juridische, politieke of praktische problemen zijn.

Terugbetaling
Het ligt dus voor de hand dat Nederland moet proberen het geld terug te halen bij FresQ - maar wat gebeurt er als de rekening van FresQ leeg is? Dan zijn verschillende scenario's denkbaar. FresQ is een coöperatie UA – ofwel een coöperatie met Uitgesloten Aansprakelijkheid. Dat houdt in dat leden niet aansprakelijk zijn voor tekorten van de coöperatie. Dat betekent echter niet dat oud-leden sowieso vrijgesteld zijn van terugbetaling. "Het kan zijn dat op basis van contractuele afspraken met FresQ geld van de leden teruggevorderd kan worden", vervolgt Janssen. "Dergelijke afspraken worden soms gemaakt als er met GMO-subsidie gefinancierde investeringen op het bedrijf van individuele leden worden geplaatst." Lastiger wordt het als de GMO- subsidie is aangewend voor advies of voor marketing.

Staatssteun
Ook als de FresQ-telerscontracten geen ruimte bieden voor het terugvorderen van de steun, is de zaak volgens Janssen nog niet af. Dan kan er sprake zijn van staatssteun. "Je mag als overheid niet zomaar geld uitkeren aan ondernemingen. Dat is staatssteun en dat kan oneerlijke concurrentie veroorzaken", vertelt Janssen. "Normaal gesproken zijn staatssteunregels niet van toepassing op GMO-subsidie, maar dat geldt alleen als de subsidie in overeenstemming met GMO-regels wordt toegekend." Bij FresQ was dat niet het geval. Daar werden de erkenningscriteria niet nageleefd. "Dan moet getoetst worden of de subsidie in overeenstemming is met de staatssteunregels. Dat wordt lastig: de ruimte om staatssteunproof subsidie te geven in de landbouw, is zeer beperkt." Als de leden van FresQ begunstigde zijn van de GMO-subsidie, kunnen ook de staatssteunregels dus meebrengen dat er geld moet worden teruggehaald."

Terugvorderen GMO-geld
Het terugvorderen van onterecht uitgekeerde GMO-subsidies speelt niet alleen in Nederland. Alle Europese lidstaten hebben er mee te maken. Janssen ziet dat de situatie de afgelopen jaren veranderd is. "Tot medio 2008 werd er makkelijker met GMO omgesprongen. Daarna kwam er een rapport van de Europese rekenkamer, met flinke kritiek op de wijze waarop er met GMO-subsidie werd omgesprongen. Vanaf dat moment is het strenger geworden." Zo zijn er in Frankrijk miljoenen teruggevorderd van afzetcoöperaties omdat die geen regie hadden over de afzet. En in België speelt de Greenbow-zaak. Deze vergelijkbare kwestie ligt nog bij de Europese rechters in Luxemburg."

Zijn de regels dan niet simpelweg te ingewikkeld? Dat klopt ergens wel, vindt Janssen. "Maar als je gaat kijken naar wat er met de regels bedoeld wordt, wordt het makkelijker. Vraag je niet af wat je met de regels kunt doen, maar waarom de telers lid zijn van een erkende producentenorganisatie: om een betere marktpositie te realiseren. Als telers willen profiteren van GMO-subsidie moeten zij beseffen dat ze de eigen producten niet zelf kunnen verkopen. De erkende producentenorganisatie waarvan zij lid zijn, moet dat doen."

Eric Janssen blogt zelf regelmatig over alles wat met GMO te maken heeft. Lees zijn blogs hier.